شروع واگرایی راهبردی؟

بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید برای دوره دوم، چالشی پیچیده برای فرانسه و اتحادیه اروپا به همراه دارد. روابط فرانسه و آمریکا که همواره با همکاری و گاهی تنش همراه بوده، بار دیگر تحت رهبری ترامپ نیازمند بازنگری خواهد بود. با توجه به سیاست‌های دوره نخست او، از جمله رویکرد معامله‌محور نسبت به اتحادها، تردید نسبت به توافقات چندجانبه و ترجیح سیاست‌های اقتصادی ملی‌گرایانه، فرانسه تحت هدایت امانوئل مکرون احتمالاً اولویت‌های راهبردی خود را مجدداً ارزیابی خواهد کرد تا بتواند به اهداف خود برسد.
در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ (۲۰۱۷-۲۰۲۱)، روابط فرانسه و آمریکا ترکیبی از همکاری و تنش بود. مکرون تلاش کرد با ترامپ روابطی صمیمی برقرار کند، و در عین حال بر موضوعات مشترکی مانند مبارزه با تروریسم و روابط اقتصادی تأکید کند. با این حال، تنش‌ها بر سر خروج ترامپ از توافقات بین‌المللی، از جمله توافق هسته‌ای ایران و توافق اقلیمی پاریس، افزایش یافت.
همچنین روابط تجاری دو کشور شاهد تنش‌هایی بود، به ویژه زمانی که ترامپ تعرفه‌هایی بر کالاهای اروپایی اعمال کرد و اتحادیه اروپا نیز اقدامات متقابلی انجام داد. مکرون در واکنش به این سیاست‌ها، بر تقویت همگرایی اروپایی و کاهش وابستگی به آمریکا تأکید کرد.
با بازگشت ترامپ و احتمال تشدید تهدیدهای جهانی، مکرون چشم‌اندازی راهبردی برای تقویت توانایی‌های نظامی فرانسه و خودمختاری دفاعی اروپا ارائه کرده است. او همواره بر ایده «اروپای مستقل» تأکید داشته است؛ اروپایی که بتواند بدون وابستگی به ایالات متحده از خود دفاع کند. با توجه به انتقادات ترامپ از ناتو و درخواستش از کشورهای اروپایی برای افزایش هزینه‌های دفاعی، فرانسه احتمالاً تلاش‌های خود را برای توسعه قابلیت‌های نظامی مستقل، از جمله سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته دفاعی و همکاری امنیتی با شرکای اروپایی، تشدید خواهد کرد. چشم‌انداز دفاعی مکرون شامل افزایش بودجه برای صنایع راهبردی مانند امنیت سایبری، هوش مصنوعی، دفاع فضایی، بازدارندگی هسته‌ای و سیستم اطلاعاتی مستقل نیز می‌شود.
افکار عمومی در فرانسه نسبت به دونالد ترامپ دیدگاه منفی دارد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که حدود ۶۰ درصد از مردم فرانسه نگرشی نامطلوب به او دارند، که عمدتاً ناشی از سیاست‌های او در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش است. خروج او از توافق پاریس درباره تغییرات اقلیمی، اختلافات تجاری و رویکردهای دیپلماتیک غیرمنتظره، تأثیر ماندگاری بر افکار عمومی فرانسه داشته است.
با بازگشت ترامپ، مکرون ممکن است موضع سخت‌تری در برابر سیاست‌های آمریکا اتخاذ کند، به ویژه در زمینه‌هایی که با منافع فرانسه و اروپا در تضاد است. این ممکن است شامل تعهدات قوی‌تر به پروژه‌های انرژی سبز و تلاش‌های دیپلماتیک برای ایجاد توازن در برابر ایالات متحده در نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل و گروه هفت باشد. این رویکرد را میتوان در عدم حضور مکرون در مراسم تحلیف ترامپ نیز دید، اقدامی که هم در پاسخ به افکار عمومی فرانسه بود، هم برای ارسال پیام به آمریکا که فرانسه آماده است مستقل عمل کند و هم تلاش مکرون برای کسب اعتبار بیشتر نزد رهبران اروپایی که برای همراهی آنان با سیاست‌های مستقل به این اعتبار نیاز دارد.
 در واکنش به بازگشت ترامپ، رهبران اروپایی از جمله مکرون به احتمال زیاد بر ایده خودمختاری راهبردی تأکید خواهند کرد. این شامل تلاش‌هایی برای تقویت توانایی‌های دفاعی اروپا، کاهش وابستگی به حمایت نظامی آمریکا و افزایش سرمایه‌گذاری در صنایع فناوری و صنعتی اتحادیه اروپا است.
فرانسه، همراه با آلمان، احتمالاً پروژه‌های دفاعی مشترکی مانند سیستم جنگنده نسل آینده (FCAS) و صندوق دفاعی اروپا را تسریع خواهد کرد. علاوه بر این، سیاست‌های اقتصادی برای کاهش وابستگی به شرکت‌های فناوری آمریکایی و تقویت حاکمیت مالی اروپا از طریق افزایش نقش جهانی یورو مورد توجه قرار خواهند گرفت.
 علاوه بر این یکی از نقاط اختلاف عمده بین فرانسه و آمریکا در دوره دوم ترامپ، رویکرد آنها نسبت به جنگ اوکراین خواهد بود. ترامپ نسبت به حمایت بلندمدت آمریکا از اوکراین تردید نشان داده و معتقد است که کشورهای اروپایی باید مسئولیت بیشتری بر عهده بگیرند. در مقابل، فرانسه از حامیان اصلی کی‌یف بوده و کمک‌های نظامی و دیپلماتیک ارائه کرده است. اگر ترامپ سیاستی آشتی‌جویانه‌تر نسبت به روسیه اتخاذ کند، این می‌تواند تنش‌هایی بین او و مکرون ایجاد کند. همچنین تضعیف تعهد آمریکا به ناتو ممکن است فرانسه و اروپا را مجبور به بازنگری در راهبردهای دفاعی خود کند.
 در مجموع روابط فرانسه و آمریکا در دوره دوم ترامپ احتمالاً دچار تنش‌های جدی خواهد شد و فرانسه را به سمت استقلال راهبردی و رهبری اروپایی سوق خواهد داد. در حالی که همکاری‌های ضروری در برخی حوزه‌ها حفظ خواهد شد، اختلافات عمده در سیاست‌های دفاعی، اقلیمی، تجاری و ژئوپلیتیکی عمیق‌تر خواهند شد. فرانسه به نظر می‌رسد که برای اتخاذ رویکردی مستقل‌تر آماده است، رویکردی که می‌تواند روابط فرا ‌آتلانتیک را برای دهه‌های آینده بازتعریف کند. موفقیت این تغییر راهبردی، تا حد زیادی به توانایی فرانسه در ایجاد اجماع در اروپا و توسعه جایگزین‌های معتبر برای چارچوب‌های سنتی تحت رهبری آمریکا بستگی خواهد داشت.
این دوره ممکن است نقطه عطفی تاریخی در سیاست خارجی فرانسه باشد که تأثیرات آن فراتر از دوران ریاست‌جمهوری ترامپ گسترش خواهد یافت. چالش پیش روی رهبری فرانسه، حفظ همکاری‌های ضروری با آمریکا در عین پیگیری استقلال راهبردی و حفاظت از منافع فرانسه و اروپا خواهد بود.

امین مهدوی