روابط روسیه و چین؛ اتحاد نانوشته

     بامداد 24 فوریه سال2022 (پنج شنبه 5 اسفند 1400) به وقت مسکو‌،ولادیمیر پوتین فرمان آغاز عملیات ویژه نظامی و حمله سراسری را به اوکراین صادر کرد. در خصوص دلایل داخلی‌، منطقه‌ای و بین‌المللی این تنش و تحولات ایجاد شده طی نزدیک به یک سال که از آن می‌گذرد تحلیل‌های متفاوتی صورت گرفته است،امّا یکی از پیامدهای قطعی این تحولات، تغییر در نظام تک قطبی حاکمِ جهانی و نزدیکی بیشتر مخالفان جهان تک قطبی به رهبری آمریکا،به یکدیگر بوده است. تحلیلگران سیاسی معتقدند جنگ روسیه در اوکراین به معنای گامی عملی برای شروع مرحله‌ای جدید از تغییر در نظام جهانی است.درست در همینجاست که این تغییر به نزدیکی هرچه بیشتر روسیه و چین منجر می‌شود.در خصوص این نزدیکی در روابط روسیه و چین، ویلیام برنز رئیس سیا (آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا) اظهار داشته است: رئیس جمهور چین شریک خاموش پوتین در جنگ اوکراین است و این کشور بزرگترین چالش را پیش روی آمریکا قرار داده است.[1]

امّا چرا و چگونه روابط روسیه و چین که سال‌ها در مسیری تعاملی و روبه رشد درحال افزایش بوده است با وقوع مناقشه اوکراین شکل راهبردی به خود گرفته و منجر به نزدیکی هرچه بیشتر این دو قدرت جهانی شده است؟

در ابتدا باید خاطرنشان کرد که مواضع سیاسی بی‌طرفی چین در قبال درگیری نظامی بین روسیه و اوکراین تغییر نکرده است و از همان ابتدای آغاز این درگیری‌های نظامی مقامات رسمی پکن از عدم دخالت مستقیم چین سخن گفتند.امّا در عمل به دلیل نزدیکی اهداف ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و شی‌جی‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین اتحاد و شراکتی ناگفته بین آنها ایجاد شده است که منجر به نزدیکی بیشتر آنها شده است.درهمین خصوص ولادیمیر پوتین در اولین دیدارارشان از زمان آغاز جنگ، در ازبکستان از رهبر چین به خاطر موضع "متعادل" او در مورد حمله به اوکراین تشکر کرده و همچنین شی‌جی‌پینگ، پوتین را "دوست قدیمی" خواند.[2] موضوع بعدی، مواضع سیاسی مشترک دو کشور در بسیاری از موضوعات مهم سیاست بین‌المللی و منطقه ای در سال‌های اخیر بوده است که کاملاً هم‌راستا و یا نزدیک به هم بوده و مسکو و پکن در مخالفت با نظم لیبرال آمریکائی و نظام تک‌قطبی جهانی مواضع یکسانی را اتخاذ نموده‌اند. در همین خصوص،دو کارشناس مطرح چینی، تیان‌وی‌جی و لی‌مینگجیان از دانشگاه فناوری نانیانگ، طی مقاله‌ای در روزنامه "South China Morning Post" بیان داشته‌اند «آنچه مسلم است چین طی سال‌های گذشته به شدت علاقه‌مند به تقویت روابط با روسیه بوده و به هیچ عنوان قصد کاهش روابط با روسیه را نداشته و نخواهد داشت.برای سال‌ها، پکن مسکو را به عنوان یک شریک مفید برای مقاومت در برابر فشارهای استراتژیک و سیاسی ایالات‌متحده می‌دیده است. علاوه بر این، روسیه به یک منبع انرژی مهم برای جمهوری خلق چین تبدیل شده است. در عین حال جدای از تمام موارد فوق‌الذکر، روسیه سدی محکم در برابر نفوذ ناتو به شرق خواهد بود و این از اصلی‌ترین اهداف حمایت های استراتژیک پکن از مسکو بوده است».[3]

نگاهی گذرا به سیر روابط چین و روسیه طی دو دهه اخیر مبین رشد همه جانبه این روابط در ابعاد مختلف می‌باشد. بعد از توافق دو کشور برای ارتقاء سطح روابط به "مشارکت استراتژیک هماهنگی" در سال 1996، امضاء پیمان "حسن همسایگی و همکاری دوستانه" در سال 2001 یکی از نقاط عطف روابط دو کشور در شروع قرن جدید بود.[4] دو کشور طی دو دهه اخیر و روی کار آمدن پوتین، در بالاترین سطوح بصورت منظم رایزنی نموده و سطح بالائی از تفاهم در خصوص مسائل سیاسی دو جانبه و بین المللی را به نمایش گذاشته‌اند. همانگونه که کارشناسان معتقد بودند روابط بین دو کشور در سطحی بالاتر از اتحاد می‌باشد.[5] همکاری در حوزه نظامی و امنیتی از دیگر بخش‌های همکاری چین و روسیه طی سال‌های اخیر بوده و تجارت تسلیحات مهمترین شاخصه روابط دو کشور بوده است. امّا بر خلاف روابط بین چین و روسیه که در ابعاد مختلف رشد همگونی داشته است، روابط این دو کشور با شرکای اروپائی و ایالات متحده از تناسب لازم در بخش های مختلف برخوردار نبوده و گاه گاه دچار تنش‌ها و چالش‌هائی بوده است. از دیگر طرف یکی از نگرانی‌های مشترک دو کشور دخالت غرب در امور داخلی آنهاست که سبب این قرابت و نزدیکی بیشتر شده است.

لازم به ذکر است در طول مدت زمان آغاز عملیات‌های روسیه بر علیه اوکراین،مقامات غربی از هیچ‌گونه کمکی به زلنسکی و دولتش دریغ نکرده اند و در آخرین مورد آن پس از حمایت‌های جو بایدن از زلنسکی، در سخنرانی اخیر خود در کنگره آمریکا مبنی بر کمک‌های نامحدود ایالات متحده،[6] ریاست جمهوری فرانسه،امانوئل ماکرون نیز به نوبه خود در دیدار با زلنسکی تاکید کرد که روسیه نباید در این جنگ پیروز شود. او اطمینان داد که کیف تا زمانی که لازم باشد از کمک فرانسه برخوردار خواهد شد.[7] در کنار این اقدامات غربی‌ها و دولت‌های اروپائی در دمیدن به آتش جنگ میان دو کشور روسیه و اوکراین باید به تلاش‌های چین برای پایان بخشیدن به این وضعیت نیز اشاره داشت که دائماً درحال رایزنی با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی خود برای جستجوی راهی متناسب با وضعیت، جهت پایان دادن به این درگیری‌ها بوده است. هرچند چین و روسیه ائتلاف نظامی رسمی ندارند و نظامیان آنها هرگز در کنار یکدیگر وارد جنگ نشده‌اند، اما همکاری‌های دفاعی آنها از سال 2014 بصورت تصاعدی افزایش یافته است و به‌تبع آن،همکاری‌های نظامی و برگزاری مانورهای نظامی مشترک چین و روسیه افزایش یافته است. همین همکاری‌ها یکی دیگر از دلایل نزدیکی دو کشور قلمداد می‌شود.[8]

در پایان باید خاطر نشان کرد مقابله روسیه با زیاده خواهی‌های قدرت غربی‌ها به رهبری آمریکا در اوکراین آغاز نشده است. بلکه این موضوع در سال‌های اخیر با حضور نظامی روسیه در سوریه در سال ۲۰۱۵ و همکاری با کشورهای محور مقاومت آغاز شده است. در آن زمان نیروهای روسیه برای کمک به ارتش سوریه در جنگ علیه تروریست ها و گروه های مسلح تندرو که از سوی آمریکا و همپیمانان آن برای ویران سازی سوریه به این کشور اعزام شده بودند، وارد عمل شدند. در این جنگ بود که مشخص شد جنگ علیه کشورهای مخالف سلطه جهانی تنها در عرصه نظامی و اطلاعاتی نیست، بلکه یک جنگ تمام‌عیار تبلیغاتی، دیپلماسی، اقتصادی و فرهنگی و نیز سایبری در جریان است که همین عامل سبب بروز و ظهور حمایت‌های آشکار و پنهان مخالفان نظم جهانی و تک‌قطبی آمریکائی گردید.همین حمایت‌ها و همکاری‌ها در نهایت منجر به اتحاد و پیمان‌های نانوشته‌ای گردید که به موجب آن روابط راهبردی چین و روسیه با سرعت افزایش یافته و نزدیکی بیش از پیش این دو قدرت جهانی در‌پی جنگ اوکراین را هم می‌توان در قالب این اتحاد نانوشته بحساب آورد.

 نوید دانشور