جاه‌طلبی‌های بزرگ ترکیه در قاره سیاه!

امین مهدوی

ترکیه در راستای برنامه‌های توسعه و گسترش حوزه‌ي نفوذ ژئوپلتیک خود همواره به دنبال زمین‌ بازی‌های متفاوتی بوده است. آفریقا یکی از مکان‌هایی است که ترکیه برای گسترش دامنه‌ي نفوذ خود آن را انتخاب کرده است و در تلاش است که بتواند با بازیگران بزرگ حاضر در این قاره به رقابت بپردازد.

آفریقا زمین بازی بزرگ

قاره آفریقا در دهه‌های اخیر تبدیل به زمین بازی قدرت های بزرگ شده است. این سرزمین که سرشار از منابع طبیعی و معدنی است، روز به روز ارزشمند‌تر می‌شود و قدرت‌های جهان به دنبال تسلط بیشتر بر آن هستند. در این بین ترکیه نیز به عنوان یکی از کشورهای پیشتاز در عرصه‌ی رقابت در آفریقا خود را مطرح کرده است. این کشور از سال۲۰۰۵ تا پایان سال۲۰۲۰ سطح فعالیت خود را در آفریقا بسیار گسترش داده است[1].

هم‌چنین ترکیه، یک قرارداد همکاری استراتژیک را با اتحادیه آفریقا در سال۲۰۰۸ به امضا رسانده است. در واقع ترکیه تلاش کرده است که جایگاه خود را در آفریقا به طور کامل ارتقا دهد و تبدیل به یک شریک مهم برای کشورهای آفریقایی شود. افزایش تعداد سفارتخانه‌‌های این کشور از ۱۲ به ۴۰ در کم‌تر از۲۰ سال و افزایش حجم تجارت با کشورهای آفریقایی از حدود۵ میلیارد دلار به بیش از ۲۰ میلیارد دلار[2] نشان از اهمیت آفریقا برای ترکیه دارد.

در کنار آن ترکیه فعالیت های بشردوستانه خود را نیز در آفریقا افزایش داده است. ترکیه به خوبی دریافته است که برای افزایش نفوذ و حفظ تسلط در آفریقا باید از ابزارهای گوناگون و متنوعی استفاده کند تا بتواند با رقبای بزرگ خود در این قاره به رقابت بپردازد. آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه وظیفه‌ي انجام فعالیت‌های بشر دوستانه را در قاره آفریقا به عهده دارد. این آژانس در تلاش است تا با اقدامات بشر دوستانه و حمایتی از مردم آفریقا، جایگاه ترکیه را هم نزد افکار عمومی آفریقا و هم نزد سازمان‌های بین المللی بهبود ببخشد تا کشور ترکیه به عنوان یک دوست و کشوری مسئولیت پذیر در نزد جهانیان دیده شود.

راهبرد بلند مدت ترکیه

کشور ترکیه با رویکرد تنوع همکاری با شرکای مختلف در تلاش است تا بتواند جایگاه خود را در نظام بین الملل به عنوان یک بازیگر کلیدی و مهم تعریف کند. این کشور در راستای همین اهداف بلند پروازانه، به دنبال تنوع بخشیدن به همکاری خود با کشورهای آفریقایی نیز است. ترکیه با نیجر،نیجریه، تانزانیا، الجزایر، آفریقای جنوبی و لیبی و سومالی قراردادهای مختلفی در زمینه های انرژی، زیرساخت، فرهنگی، آموزشی، نظامی و حوزه‌های دیگر امضا کرده است[3].

به نظر می‌رسد هدف ترکیه از این تنوع همکاری و اقدامات افزایش حوزه‌ی نفوذ و قدرت خود است. در واقع ترکیه به دنبال آن است که بتواند با بازیگرانی مانند چین، روسیه و آمریکا در قاره آفریقا رقابت کند که این امر مستلزم حضور پر رنگ آنها در این قاره است. این کشور اکنون به دنبال تقویت جایگاه خود در شرق آفریقا است و در همین راستا یک قرارداد استخراج میادین نفتی بلند مدت را با سومالی به امضا رسانده است. این قرارداد به ترکیه اجازه‌ي بررسی و حفاری منابع موجود در سواحل سومالی را می‌دهد. در این زمینه ترکیه با آمریکا نیز همکاری کرده و این کشور نیز در فرایند تحقیق و استخراج حضور خواهد داشت اما برنده‌ی اصلی در طولانی مدت ترکیه است که قرارداد آن با سومالی بلند مدت است[4].

این اقدام جدید ترکیه نشان از برنامه‌ي جاه‌طلبانه‌ی اردوغان برای آینده‌ی کشورش دارد. حضور در شرق آفریقا و بازیگری به عنوان یک شریک انرژی برای کشور ترکیه می تواند به ارتقای اعتبار آن و افزایش درآمدها کمک کند. هم‌چنین ترکیه یک قرارد بلند مدت انرژی نیز با الجزایر دارد که در صورت اجرایی شدن، این کشور می تواند به عنوان یک بازیگر مهم انرژی در جهان شناخته شود.

بنابراین این‌طور به نظر می‌رسد که ترکیه برنامه‌های تبدیل شدن خود به یک قدرت بزرگ را قدم به قدم پیش‌ می‌برد و در تلاش است که به مرور تبدیل به یکی از قدرت‌های بزرگ جهان شود. نگاه عثمانی گرایی و توجه به ترکیه بزرگ که در یک دهه‌ي اخیر بیشتر مطرح شده است را می‌توان در برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ي این کشور برای توسعه‌ی همکاری‌ها در جاهای مختلف دنیا دید. در این بین رویکرد ترکیه در آفریقا همکاری با قدرت‌های بزرگ است مانند آنچه در سومالی اتفاق افتاده است و این کشور به همکاری با آمریکا تمایل دارد. در واقع ترکیه به خوبی می‌داند که بازی پر خطری را در آفریقا انجام‌ می‌دهد و اگر منافع همکاران و رقبای خود را نتواند تامین کند، احتمالا با چالش‌های بزرگتری رو به‌رو شود. باید به انتظار نشست و دید که ترکیه تا کجا می تواند برنامه‌های خود را پیش ببرد و چقدر موفق می‌شود.

[1] afripoli.org

[2] setav.org

[3] dw.com

[4] euronews.com