زلزله و زمینی که زیر پای اردوغان لرزید!
حال و هوای ترکیه انتخاباتی بود. همه رفته رفته خود را برای انتخابات سرنوشت ساز 14 می آماده می‌کردند و دعواهای انتخاباتی نیز کم کم در حال بالا گرفتن بود که ناگهان زلزله ویرانگری دوشنبه ترکیه را به شدت لرزاند و خرابی گسترده‌ای را در ده استان در شرق و جنوب شرقی آن به بار آورد. برای اطلاع از وضعیت با دو دوست عرب ساکن ترکیه و همچنین یک تحلیل‌گر ترک گپ و گفتی داشتم. جمع بندی این گفتگوها این که حجم ویرانی‌ها بسیار گسترده‌تر از آن چیزی است که به تصویر کشیده شده است. یکی از دوستان به نقل از یک مقام ترک در یک نشست داخلی گفت که ترکیه پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی با چنین فاجعه‌ای مواجه نبوده است.
تا این لحظه تعداد قربانیان زلزله در ترکیه بیش از 9 هزار نفر اعلام شده است، اما به گفته یکی از دوستان این عدد احتمالا به 30 هزار نفر هم برسد.
برایم باورش اندکی دشوار بود، گویا گزارشی داخلی حجم خسارت را بین 50 تا 60 میلیارد دلار برآورد کرده است. فعلا موضوع زلزله وارد بازار انتخاباتی نشده است و رقبا در ساعات و روز نخست ابعاد انسانی این واقعه تلخ و همدردی و همبستگی را بر ابعاد سیاسی آن ترجیح داده و بر آن متمرکز شدند؛ اما رفته رفته انتقادات مخالفان شروع شده است. به احتمال زیاد توام با بالا رفتن آمار کشته‌ها و روشن شدن بیشتر عمق فاجعه، حملات اپوزیسیون نیز بالا گیرد.
چه بسا پرسش کانونی که احتمالا در روزها و هفته‌های پیش‌رو با قدرت طرح گردد، درباره پیامدهای سیاسی این زلزله خواهد بود. این که آیا همچون زلزله 1999 خواهد بود که برونداد آن خشمی عمومی علیه دولت آن زمان و احزاب و گروه‌ها و نخبگان سیاسی بود که زمینهساز پیروزی حزب تازه تاسیس عدالت و توسعه در انتخابات 2002 شد. اما اکنون آیا زلزله 2023 برخلاف زلزله 1999 حزب آک پارتی را متوقف خواهد کرد و به سلطه دو دهه‌ای این حزب و اردوغان پایان خواهد داد؟
فعلا زود است برآورد روشنی از تاثیر عامل زلزله بر سپهر سیاسی ترکیه در آستانه انتخابات می آینده داشت. اما این تاثیر بیشتر معطوف به عملکرد دولت در مدیریت این بحران و خروج از آن و به تبع آن بهره‌برداری اپوزیسیون از نقاط ضعف احتمالی است.
مردم هنوز در شوک این واقعه دردناک هستند، اما به نظر می‌رسد که دولت ترکیه با وجود انفعال اولیه با در نظر گرفتن حجم فاجعه در کل خوب عمل کرده است؛ از همان ساعات نخست که پی به عمق فاجعه برد و معطوف به نگرانی از تبعات آن، بی‌درنگ درخواست کمک خارجی کرد. سپس در بعد رسانه‌ای با اطلاع‌رسانی سریع و متمرکز از تشتت و انفعال رسمی در ارائه آمار جلوگیری کرد. همچنین گفته می‌شود بیش از صد هزار تیم پزشکی، نجات و امنیتی را به ده استان اعزام و صد بیمارستان صحرایی را تاکنون دایر کرده است و 10 کشتی، 50 هواپیما و 72 بالگرد در عملیات امدادرسانی و نجات مشارکت دارند. پس از درخواست رسمی کمک خارجی نیز، تاکنون 21 هزار امدادگر از 60 کشور با کمک‌های قابل توجه وارد ترکیه شده‌اند.
زلزله در شرایط بد اقتصادی ترکیه اتفاق افتاد و همین خود با ابعاد گسترده فاجعه می‌تواند تهدیدی جدی برای آینده سیاسی اردوغان و حزبش باشد. رفتار دولت ترکیه و شخص اردوغان در مدیریت بحران بیانگر این است که نگران تبعات سیاسی آن است؛ از این رو می‌خواهد از تبدیل شدن این بحران به تهدیدی قدرت‌برانداز در انتخابات پیش‌رو جلوگیری و حتی آن را به یک فرصت تبدیل کند و مانع بهره‌برداری مخالفان از وضعیت شود. این را می‌توان در وعده اردوغان خطاب به مردم ترکیه مشاهده کرد. او گفته است که دولت منازل ویران شده را بدون دریافت حتی یک لیر از صاحبان آن‌ها ظرف یک سال خواهد ساخت. از این رو، هر چند کل عملیات آواربرداری شاید 6 ماهی طول بکشد، اما به احتمال زیاد دولت همزمان با آواربرداری و اسکان موقت بی‌خانمان‌ها و تامین نیازهای ضروری آن‌ها، کار ساخت و ساز را نیز شروع کند که تا زمان انتخابات کارنامه «نسبتا قابل قبولی» در مدیریت بحران را به رای دهندگان ارائه دهد. ناگفته هم نماند که باخت اردوغان معادلات منطقه‌ای را دستخوش تغییر می‌کند و برای جلوگیری از آن، احتمالا متحدان ثروتمند عرب او برای جبران خسارت‌های زلزله کمک‌های مالی قابل توجهی به ترکیه کنند.
حال باید دید، اولا عملکرد دولت تا چه اندازه رضایت مردمی را به دنبال خواهد داشت و ثانیا مخالفان به چه شکلی از فاجعه زلزله به عنوان برگه‌ای در کارزار انتخاباتی استفاده خواهند کرد؟
برآوردی که تا قبل از زلزله داشتم، این که احتمال پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری در مقابل رقیب یا رقبای احتمالی بیشتر است، اما احتمالا حزب آک پارتی تعدادی قابل توجه از کرسی‌های پارلمان را از دست بدهد.
صابر گل‌عنبری
