اروپا به دنبال نقش محوری در آسیای میانه

امین مهدوی

در سال 2019، اتحادیه اروپا یک استراتژی جدید در مورد آسیای مرکزی (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان) به تصویب رساند که در آن بر ارتباط استراتژیک فزاینده ی  این منطقه برای منافع اتحادیه اروپا تأکید می کند. اتحادیه اروپا نگاه ویژه ای به آسیای مرکزی دارد، با توجه به موقعیت جغرافیایی استراتژیک و نقش محوری منطقه در ارتباط اروپا و آسیا، منابع انرژی عظیم آن (قزاقستان چهارمین تامین کننده نفت خام اتحادیه اروپا است)، پتانسیل قابل توجه بازار (76 میلیون نفر، 35 درصد از آنها زیر 15 سال سن دارند)[1].علاقه اروپا  به امنیت منطقه ای و مهاجرت، به ویژه با توجه به جنگ در اوکراین و اوضاع نابسامان افغانستان، بر اهمیت این منطقه برای اروپا بسیار افزوده است.

در همین راستا نوزدهمین نشست مشترک وزرای خارجه کشورهای آسیای میانه و اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ برگزار شد که نشان از تلاش طرفین برای پیشبرد برنامه ها و اهداف مشترک دارد. در این نشست بر همکاری گسترده تاکید و رابطه طرفین استراتژیک بیان شد. مهم ترین موارد مطرح شده توسط شرکت کنندگان در این نشست عبارت است از: تعهد طرفین را برای همکاری با یکدیگر برای صلح، امنیت و توسعه پایدار، با احترام کامل به قوانین بین المللی، از جمله منشور سازمان ملل متحد. اتحادیه اروپا قویاً از تلاش‌هایی با هدف بازگرداندن برابری حاکمیتی همه کشورهای عضو از جمله کشورهای آسیای مرکزی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حمایت کرد. اتحادیه اروپا از تلاش های کشورهای آسیای مرکزی برای ایجاد فضای جدید حسن همجواری، درک متقابل و اعتماد در منطقه قدردانی کرد. شرکت کنندگان بر ارتباط مستمر استراتژی اتحادیه اروپا در آسیای مرکزی (2019) تاکید کردند که تاب آوری، رفاه و همکاری منطقه ای را برای توسعه آینده منطقه در اولویت قرار می دهد. شرکت کنندگان بر اهمیت توافقنامه های مشارکت و همکاری پیشرفته برای پیشبرد روابط دوجانبه بین اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن و کشورهای آسیای مرکزی تاکید کردند.[2]

از دیگر نکات مهم مطرح شده در این نشست باید به ترسیم نقشه راه عملی اشاره کرد که توسط شرکت کنندگان تایید شد. نقشه راه چارچوبی جامع و بلندپروازانه را برای افزایش همکاری ترسیم می کند که مشارکت قوی تر و پویاتر برای رفاه و پایداری را تقویت می کند. حوزه‌های کلیدی مختلفی از جمله گفت‌وگو و همکاری سیاسی بین منطقه‌ای، تقویت روابط تجاری و اقتصادی، مشارکت در انرژی، اقتصاد و ارتباط آن با اقلیم، پرداختن به چالش‌های امنیتی مشترک، و تقویت ارتباطات و مشارکت مردم را در بر می‌گیرد.[3] نقشه راه اقدامات مشخصی را در این زمینه ها پیشنهاد می کند و به عنوان یک نقشه راهبردی عمل می کند و راه را برای تعامل عمیق تر، گفتگوی نزدیک تر و پیشرفت مستمر در رسیدگی به چالش های مشترک و استفاده از فرصت های جدید به نفع اتحادیه اروپا و کشورهای آسیای مرکزی هموار می کند.

چرا اروپا به آسیای مرکزی علاقه مند است؟

اتحادیه اروپا تا قبل از سال۲۰۱۹ چندان علاقه ای به آسیای مرکزی نداشت و آنرا منطقه ی همسایه ی همسایه میدانست. اما پس از شکل گیری چند بحران در غرب و به ویژه جنگ اوکراین اتحادیه اروپا شروع به تجدید نظر در جهت گیری سیاست خارجی خود با در نظر گرفتن اختلافات کشورهای منطقه کرده است. این منجر به تصویب استراتژی جدید آسیای مرکزی در سال 2019 شد که سیاست خارجی اتحادیه اروپا را از قدرت هنجاری بروکسل محور به عمل گرایی و انعطاف پذیری اصولی تغییر داد. در این استراتژی جدید اروپا به وضوح به دنبال بازی با قدرتهای بزرگ در این منطقه است و تمایل دارد که در کنار روسیه و چین بتواند یک نقش مهم ایفا کند[4].

هدف دیگر اتحادیه اروپا افزایش همکاری با آسیای مرکزی به منظور دستیابی به جاه‌طلبی‌های ژئواکونومیکی خود برای افزایش اتصال اروپا و آسیا - زیرساخت‌های فیزیکی و غیر فیزیکی است که از طریق آن کالاها، افراد، ایده‌ها و خدمات می‌توانند آزادانه حرکت کنند. در همین راستا اروپا آسیای مرکزی را در طرح دروازه جهانی خود تعریف کرده است و بنا دارد که۷۵۰ میلیون یورو در ابتدا و برای تشویق همکاری به این کشورها کمک مالی کند، موضوعی که به مذاق رهبران آسیای مرکزی خوش آمده و از آن استقبال کرده اند. این اقدام اروپا از آن جهت است که نمیخواهد در بازی با رقبا عقب بماند و برای برقراری تعادل در این بازی باید هزینه کند.

سومین هدف اتحادیه اروپا افزایش همکاری در زمینه چالش های امنیتی در کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان است. لازم به ذکر است که تفسیر امنیتی اتحادیه اروپا به طور قابل توجهی گسترده است و مستلزم تعداد بیشتری از تهدیدات و طیف گسترده تری از بازیگران نسبت به تعاریف سنتی است. با تغییر سیاست خارجی به سمت عملگرایی/تاب آوری اصولی، اتحادیه اروپا رویکردی عمل گرایانه به مسائل گسترده تر امنیت جهانی ایجاد کرد که بر تأثیر کشورهای همسایه و همسایگان نزدیک آنها بر اتحادیه اروپا با توجه به امنیت، تروریسم، مهاجرت و اقتصاد تأکید می کرد. به همین دلیل، اتحادیه اروپا اولویت را به امنیت داخلی و مرزی در راستای تاکید عملگرایانه موقت بر قدرت های خارجی نزدیک به اروپا می دهد. در این زمینه، ارتقای انعطاف پذیری دولت ها و جوامع در آسیای مرکزی به نفع استراتژی اتحادیه اروپا است.

در مجموع راهبرد اروپا برای افرایش نقش خود در این منطقه چالش هایی نیز دارد. در کنار رقبای بزرگ باید با قدرت های منطقه ای که در این منطقه به ایفای نقش میپردازند نیز رقابت کند کشورهایی مانند ایران، ترکیه و هند. این رقابت آسانی نخواهد بود و اروپا به خوبی میداند که رقبای بزرگ به سادگی تسلیم نخواهند شد و هم چنین این رقابت برای اروپا در قامت یک بازیگر اثر گذار مهم است. به ویژه که رقیبی قدرتمند به نام چین و طرح یک کمربند یک جاده را در رقابت با خود میبیند. آینده این رقابت می تواند تعیین کننده میزان نفوذ و قدرت اتحادیه اروپا در آینده نظام بین الملل باشد.

 [1] international-partnerships.ec.europa.eu

[2] consilium.europa.eu

[3] thediplomaticinsight.com

[4] thediplomat.com