سوریه، میدان همکاری ترکیه و عربستان

پس از آنکه ترکیه در سال 2021 به دوره تنش‌های شدید خود با چندین کشور خلیج فارس پایان داد، آنکارا روابط خود را با همه کشورهای منطقه بهبود بخشید. در این میان، روابط ترکیه و عربستان سعودی به طور قابل توجهی بهبود یافته است. این دو کشور که در گذشته اختلافات زیادی داشتند، اکنون توانسته‌اند این اختلافات را کنار گذاشته و روابط استراتژیک خود را تقویت کنند.
یکی از مهم‌ترین فرصت‌هایی که در حال حاضر برای ترکیه و عربستان سعودی فراهم شده، بازسازی سوریه پس از دوران بشار اسد است. احمد الشرع، پس از به دست گرفتن قدرت به عنوان رهبر جدید سوریه، اولین سفرهای خود را به عربستان سعودی و ترکیه انجام داد. این سفرها نشان‌دهنده نقش برجسته‌ای است که این دو کشور در آینده سوریه ایفا خواهند کرد.
ترکیه که از ابتدا به دنبال سرنگونی بشار اسد بود، پس از سقوط وی، موقعیت مهمی در سوریه به دست آورد. با این حال، برخلاف انتظارات برخی ناظران، ترکیه از این موقعیت صرفاً برای افزایش نفوذ خود در سوریه استفاده نکرد. در عوض، آنکارا تلاش کرد با استفاده از دیپلماسی قوی خود با کشورهای حوزه خلیج فارس، اتحادیه اروپا و ایالات متحده، نقش فعال‌تری در آینده سوریه ایفا کند. هدف ترکیه از این رویکرد تضمین امنیت و ثبات در منطقه و به دنبال آن افزایش نفوذ خود در منطقه است.
در این راستا، همکاری با کشورهای خلیج فارس، به ویژه عربستان سعودی، برای ترکیه اهمیت ویژه‌ای دارد. این همکاری نه تنها به مشروعیت ترکیه در خصوص مشارکت در آینده سوریه کمک می‌کند، بلکه امکان تأمین منابع مالی لازم برای بازسازی این کشور را فراهم می‌آورد.
در جریان بهار عربی، ترکیه و عربستان سعودی رویکردهای متفاوتی نسبت به اسلام سیاسی داشتند. عربستان سعودی که نگران تهدیدهای ناشی از قیام‌های عربی و اسلام‌گرایی بود، از بسیاری از این قیام‌ها حمایت نکرد، در حالی که ترکیه از بسیاری از جنبش‌های انقلابی در جهان عرب پشتیبانی کرد. اما پس از شروع جنگ سوریه، عربستان سعودی که با بشار اسد مخالف بود نیز از شورش‌های سوریه حمایت کرد تا بتواند نفوذ ایران در سوریه را محدود کند.
ترکیه و عربستان سعودی هر دو به دنبال سوریه‌ای یکپارچه و با ثبات هستند که از تبدیل شدن به یک مرکز تروریستی جلوگیری شود. همچنین، هر دو کشور مایلند از افزایش نفوذ ایران در سوریه و لبنان جلوگیری کرده و با نفوذ این کشور در عراق مقابله کنند. دستیابی به این اهداف تنها در صورتی ممکن است که سوریه دارای دولتی فراگیر و نماینده تمامی اقوام و ادیان باشد.
این فراگیری و همگرایی میان ترکیه و عربستان سعودی و همچنین کشورهای دیگر جامعه بین‌المللی، اولویتی مشترک است. هر دو کشور می‌خواهند صلح و ثبات در سوریه برقرار شود و از نظر اقتصادی نیز قادر به بازسازی این کشور باشند. این بازسازی می‌تواند زمینه‌ای برای بازگشت پناهندگان سوری مقیم ترکیه و عربستان سعودی به کشورشان فراهم کند.
ترکیه با آگاهی از نگرانی‌ها نسبت به بازگشت اسلام سیاسی به سرزمین‌های عربی، به همکاری خود با کشورهای خلیج فارس، به ویژه عربستان سعودی، تأکید ویژه‌ای دارد. آنکارا همچنین دیپلماسی فعالی با رهبران جدید سوریه و کشورهای حاشیه خلیج فارس دنبال می‌کند.
همکاری ترکیه و عربستان سعودی در سوریه باید در چارچوب گسترده‌تری از نزدیکی دو کشور تحلیل شود. این نزدیکی که از ابتدای دهه جدید شروع شد، از آن زمان تقویت شده است. دو کشور ثابت کرده‌اند که می‌توانند مسائل گذشته‌ای مانند قتل جمال خاشقجی، کودتای ۲۰۱۳ در مصر، جنگ داخلی لیبی و محاصره قطر را کنار گذاشته و روابط خود را در زمینه‌های جدید گسترش دهند.
به نظر می‌رسد سیاست‌گذاران ترکیه اهمیت همکاری با عربستان سعودی را در جهت دستیابی به ثبات در سوریه درک کرده‌اند. ترکیه به خوبی می‌داند که حضور محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان و نفوذ لابی سعودی در واشنگتن، این امکان را فراهم می‌آورد که ریاض بتواند کاخ سفید را برای برداشتن تحریم‌ها و پایان دادن به محدودیت‌ها علیه گروه‌های مخالف بشار اسد متقاعد کند.
در این میان، رویکرد اسرائیل نسبت به سوریه پس از اسد نیز باعث نزدیکی بیشتر ترکیه و عربستان سعودی شده است. مقامات آنکارا و ریاض از زمان سقوط دولت اسد از الفاظ تند برای محکوم کردن تجاوزات اسرائیل به اراضی سوریه استفاده کرده‌اند. هر دو کشور این اقدامات را تهدیدی برای دوران انتقال سوریه می‌دانند و تأکید دارند که اشغالگری اسرائیل به بی‌ثباتی و تجزیه‌طلبی در منطقه دامن خواهد زد.
آنکارا و ریاض هر دو معتقدند که در صورت باقی ماندن اسرائیل در اراضی سوریه، وضعیت پیچیده‌تر خواهد شد و این می‌تواند به تشدید بحران‌ها و تنش‌ها در منطقه منجر شود. بنابراین، ترکیه تلاش دارد با کاهش دامنه تنش‌ها با عربستان سعودی، نفوذ خود را در سوریه گسترش دهد.
ترکیه و عربستان سعودی همکاری‌های اولیه برای بازسازی سوریه را آغاز کرده‌اند. اما با توجه به تخریب گسترده در سوریه که هزینه آن بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، هیچ‌یک از دو کشور به تنهایی قادر به تأمین این هزینه‌ها نیستند. بنابراین، هدایت تلاش‌های بازسازی توسط ترکیه و عربستان سعودی می‌تواند سایر کشورهای منطقه و بازیگران بین‌المللی را برای مشارکت در این فرآیند ترغیب کند.
در نهایت، این همکاری‌ها بدون شک روابط ترکیه و عربستان سعودی را عمیق‌تر خواهد کرد. این همکاری می‌تواند الگویی برای دیگر کشورهای منطقه باشد و در عین حال، سوریه به کاتالیزوری برای افزایش دخالت ترکیه و عربستان در تحولات منطقه تبدیل شود.

نویسنده: محمدصالح قربانی