تغییر تدریجی روابط دفاعی هند و روسیه

    روابط هند و روسیه از دهه‌ها پیش به‌عنوان یکی از مهم‌ترین همکاری‌های استراتژیک در سطح بین‌المللی شناخته‌شده است. این رابطه که ریشه در دوران جنگ سرد دارد، بر پایه همکاری‌های دفاعی، انرژی و فناوری استوارشده و درگذر زمان به یک شراکت چندوجهی تبدیل‌شده است. با توجه به همین پیشینه، روابط هند و روسیه توسعه و ادامه یافته است.[1]  از زمان اعلام استقلال هند در سال ۱۹۴۷، دو کشور روسیه و هند روابط سیاسی و تجاری قوی را پایه‌ریزی و ادامه داده‌اند، این روابط به‌غیراز بخش سیاسی آن در حوزه‌هایی مثل تجارت تسلیحات نظامی، نفت، ماشین‌آلات و تجهیزات الکترونیکی، محصولات دارویی، راکتور‌های هسته‌ای و ... بوده و حالا به یک مشارکت راهبردی طولانی‌مدت به‌ویژه در بخش‌های دفاعی و فناوری تبدیل گردیده است.

مشارکت راهبردی طولانی‌مدت به‌ویژه در بخش‌های دفاعی از عوامل مهم وابستگی هند به روسیه در ابعاد مختلف آن می‌باشد. درواقع می‌توان گفت طی دهه‌های اخیر حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از تجهیزات نظامی هند ساخت کشور روسیه بوده که این باعث وابستگی سنتی هند به روسیه شده است. در همین خصوص پیش‌تر «راجنات سینگ» وزیر دفاع هند بیان داشته بود که دهلی‌نو روسیه را شریکی قابل‌اعتماد و دیرین در حوزه دفاعی می‌داند.[2]

امّا شرایط بیرونی و بین‌المللی و همچنین تحولات روابط دو کشور هند و روسیه در سال‌های اخیر بخصوص در ساخت و تولید تسلیحات نظامی و دفاعی بسیار حائز اهمیت می‌باشد. طی این سال‌ها کشور هند یکی از مهم‌ترین مشتریان ادوات نظامی و دفاعی کشور روسیه بخصوص سامانه‌های موشکی S400 بوده است. در ادامه همین وابستگی هند به تجهیزات نظامی روسیه زمینه همکاری‌های گسترده‌تر دیگری جهت تولید مشترک تسلیحات، ازجمله پروژه‌های مهمی مانند موشک‌های Brahmos،ساخت جنگنده‌های نسل پنجم سوخو ، تانک‌های جنگی، زیردریایی‌های نظامی و هواپیماهای چندمنظوره ترابری با فناوری روسی در خاک هند فراهم گردیده است.

امّا در سویی دیگر طی سالیان اخیر ، خصوصاً پس از وقوع مناقشه اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، به نظر می‌رسد آینده روابط دو کشور به موضوعی چندوجهی با حضور نیروهای ثالث تبدیل گردیده است. از نمودهای بارز این موضوع می‌توان به برخی تلاش‌های مقامات هندی جهت استقلال بیشتر از روسیه اشاره داشت. بطوریکه طی ماه‌های اخیر شاهد آن بوده‌ایم که وزارت دفاع هند برخی شرکت‌های اروپایی، علی‌الخصوص آلمانی را به مذاکرات تجاری دعوت کرده است.[3] در ادامه همین مذاکرات و همکاری‌ها بود که قرارداد ساخت شش زیردریایی برای نیروی دریایی هند توسط شرکت آلمانی تیسن‌کروپ منعقد گردید.[4] به گفته منابع مطلع از روند این مذاکرات، ارزش این پروژه‌ها در حوزه صنایع دفاعی حدود پنج میلیارد یورو برآورد شده است که حتی ممکن است تا هشت میلیارد یورو هم افزایش یابد.[5]

هرچند بنا به نظر کارشناسان بسیاری در وضعیت فعلی و در حوزه تأمین تسلیحات برای هند ، روسیه نقش اصلی را ایفا می‌کند، زیرا مسکو هنوز هم برای دولت مودی مهم‌ترین شریک در قالب مشارکت راهبردی طولانی‌مدت است. حال‌آنکه باوجود این نقش محوری، نشانه‌هایی در رابطه با حرکت تدریجی هند به‌سوی استقلال بیشتر در حوزه تأمین تسلیحات دفاعی دیده می‌شود. بنا به آمار به‌دست‌آمده از خریدها و واردات دفاعی هند، در سال‌های 2019 تا 2023 میلادی ۳۶ درصد از واردات سلاح هند از روسیه بوده است. درصورتی‌که پیش‌تر در دوره 2015 تا 2019 این رقم 55 درصد و در فاصله زمانی 2010 تا 2014 حتی 72 درصد گزارش گردیده بود.[6]

بنابراین به‌وضوح روشن است اخیراً هند تا حدودی تلاشش بر این بوده است که این وابستگی سنتی خود به روسیه را کاهش داده و در ادامه در تلاش است تا ضمن تنوع‌بخشی به منابع خرید تسلیحات مورد نیاز، سیاست جدید خود مبنی بر ساخت داخل تحت عنوان (made in india) را –با نگاهی به کشورهای مستقل در تولید تجهیزات دفاعی چون ایران- به جهان معرفی کند تا از میزان این وابستگی‌ها کاسته و همین‌طور سعی در انعقاد قراردادهایی در زمینه‌های مختلف با کشورهای غربی ازجمله کشورهای اروپایی و آمریکا و حتی چین داشته تا این یک‌جانبه‌گرایی و وابستگی خود در واردات تجهیزات دفاعی را تعدیل بخشیده و در مسیر تنوع‌بخشی به منابع تأمین تجهیزات دفاعی خود قدم بردارد.

آنچه باید در پایان به آن پرداخت مسئله آینده روابط روسیه و هند می‌باشد. با توجه به وضعیت امروز و مناسبات بین‌المللی، رابطه عمیق و سنتی دو کشور به موضوعی تبدیل‌شده که پیچیده و چندبعدی گردیده است. چراکه روسیه تحت تأثیر تحریم‌های غرب دارای تنش‌هایی در سیاست استراتژیک خود با کشورهای غربی شده که این موضوع در روابطش با هند هم تأثیرگذار بوده است. بنابراین هند در تلاش برای حفظ توازن در روابط دفاعی با روسیه و همین‌طور حفظ و گسترش همکاری‌هایش با سایر کشورها بخصوص کشورهای غربی می‌باشد و مسلماً در آینده با تنوع‌بخشی به منابع تأمین تجهیزات دفاعی خود و تقویت سیاست تولید داخل تجهیزات موردنیاز، بخشی از وابستگی سنتی خود به روسیه را طی گام‌هایی کوتاه و پیوسته و به شکلی کاملاً تدریجی، کاهش خواهد داد.