شانگهای روی دور گسترش!

امین مهدوی

آخرین نشست اعضای سازمان همکاری شانگهای(SCO)، در چند روز گذشته در قزاقستان برگزار شد. قزاقستان به عنوان ریاست دوره‌ای این سازمان تلاش‌های بسیاری برای توسعه‌ی سطح روابط اعضا وگسترش سطوح همکاری های فی‌ما‌بین داشته است. ایران، روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، مغولستان، جمهوری آذربایجان، امارات عربی متحده، قطر، ترکیه و ترکمنستان، ۱۵ کشوری هستند که در نشست سازمان همکاری‌ شانگهای در قزاقستان حضور پیدا کردند.[1]

شانگهای بزرگتر از قبل

نشست این دور شانگهای سه مهمان ویژه داشت. یکی آنتنیو گوترش دبیر کل سازمان ملل و دیگری اردوغان رئیس جمهور ترکیه و الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان. در واقع حضور این افراد نشان از ارتقای جایگاه سازمان همکاری شانگهای دارد و در کنار آن این سیگنال را ارسال می‌کند که شانگهای به دنبال گسترش همکاری و دعوت از اعضای جدید است.

علاوه بر آن عضویت بلاروس در این سازمان نیز به صورت دائمی تبدیل شد و این کشور به عنوان دهمین عضو دائم سازمان همکاری شانگهای شناخته شد. این اتفاق هم زمان با تلاش های گسترده ناتو و غرب برای فشارهای مختلف سیاسی و اقتصادی به روسیه و هم‌پیمانانش به خوبی نشان از بازی موازنه روسیه با غرب دارد که توانسته است  با حمایت های سیاسی هم پیمان اصلی خود  در جنگ اوکراین را در عضویت این سازمان همراهی کند. این اتفاق برای روسیه و بلاروس می تواند ارزشمند باشد و از سویی دیگر پیامی واضح از شانگهای به غرب است که در مقابل فشارهای آنها یک جایگزین وجود دارد که می تواند تبدیل به یک بازیگر مهم شود.

در کنار آن توجه ویژه‌ای به وضعیت افغانستان و تلاش برای برقراری ثبات در این کشور شد، با پیشنهاداتی برای ایجاد مرکز توسعه پایدار منطقه‌ای به رهبری سازمان ملل در آلماتی، قزاقستان و تلاش برای رصد و بهبود اوضاع حقوق بشر در افغانستان[2]. هرچند در این نشست نماینده ای از افغانستان حضور نداشت، اما توجه به مسئله‌ی افغانستان نشان از این دارد که این سازمان به دنبال ایفای نقش کنشگری پر رنگ‌تری در مسائل منطقه‌ای است تا بتواند اعتبار خود را بیش از پیش افزایش دهد.

هم چنین قزاقستان در دوران ریاست خود بر سازمان، برنامه‌هایی برای تقویت امنیت انرژی، حمل و نقل و ترانزیت، و تحول دیجیتال ارائه کرد. به‌خصوص، پروژه‌های حمل و نقل همچون مسیر راه‌آهن چین-اروپا و مسیر حمل و نقل بین‌المللی ترانس-کاسپین (TITR) مورد توجه قرار گرفتند. در زمینه اقتصادی، پیشنهاد ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک با استفاده از امکانات مرکز مالی بین‌المللی آستانه ارائه شد تا پروژه‌های اقتصادی منطقه‌ای تحت نظارت SCO پیش برده شود. همچنین، تصویب استراتژی ضد مواد مخدر برای سال‌های ۲۰۲۴-۲۰۲۹ و به‌روزرسانی برنامه همکاری برای مبارزه با تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی برای سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۷ نیز از دیگر نتایج مهم این نشست بود[3]. درواقع قزاقستان با درک مسائل مهم جاری در جهان  به عنوان رئیس فعلی سازمان همکاری شانگهای در تلاش برای افزایش قدرت و جایگاه این نهاد و همینطور افزایش همکاری اعضا است. این اتفاق می تواند در بلند مدت به نفع اعضا باشد و این سازمان از یک نهاد همکاری امنیتی به یک نهاد همکاری چند جانبه و با محوریت اقتصاد منطقه‌ای تبدیل شود. برای همین است که پیشنهادات مطرح شده توسط اعضا مربوط به مسائل روز جهان، نیازهای منطقه ای و در راستای افزایش همکاری اعضا است تا این نهاد بتواند به همکاری بیشتر، گسترده تر و نزدیکتری با شرکا و اعضایش برسد.

نشست‌های چند جانبه‌ی اعضای شانگهای با یکدیگر مانند دیدار آقای پوتین و شی و یا دیدار آقای مخبر و پوتین، نشان از فعال بودن اعضای این سازمان برای حل مسائل مختلف در منطقه و افزایش سطح همکاری های دو و چند جانبه است. این طور به نظر می رسد که درک اعضا از موضوعات مختلف در نظام بین الملل به هم دیگر نزدیک شده است و این زمینه‌ساز افزایش همکاری و تعاملات سازنده بین آنها می‌شود.

در کنار آن اعضای شانگهای به دنبال درک همکاری متقابل در زمینه‌های فرهنگی نیز هستند، این مسئله می تواند برای ایران یک فرصت کم نظیر باشد تا در چارچوب ایران فرهنگی بزرگ به ایفای نقش موثرتری در این سازمان بپردازد. در واقع ایران می تواند نقطه‌ی ثقل فرهنگی شانگهای باشد، ایران سرزمینی است که از چین تا روسیه را می تواند در چارچوب فرهنگی خود جای دهد و بدون شکل گیری تضادها و یا تعارضات فرهنگی، به تعالی ارزش‌های فرهنگی شرق کمک شایانی کند. این اتفاق می تواند منجر به شکل گیری یک ایده‌ي فرهنگی و ارزشی جدید در مقابل ایده‌ی غربی با محوریت ناتو شود. بنابراین اینگونه به نظر می‌رسد که ایران می‌تواند به عنوان کنشگر اصلی شانگهای در عرصه‌ی فرهنگ  تبدیل شود و ارزش‌های شرقی را تعریف و بر اساس آن به گسترش بیش از پیش شانگهای کمک کند. این موضوع در کنار دستاوردهای اقتصادی شانگهای برای اعضا، می تواند یک فرصت برای تغییر بزرگ کشورهای مختلف و خروج از ارزش‌های غربی باشد و ایران می‌تواند این فرصت بزرگ و شاید کم نظیر باشد. 

[1] euronews.com

[2] thediplomat.com

[3] astanatimes.com