سفر ترامپ به خاورمیانه: معماری جدید اقتصادی-امنیتی یا اولویت منافع شخصی؟

پس از ورود دوباره به صحنه سیاست جهانی، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در سفری جنجالی به امارات متحده عربی، قطر و عربستان سعودی می‌رود. این سفر، که به‌طور رسمی با هدف تقویت همکاری‌های اقتصادی و امنیتی و نیز بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری‌های کلان معرفی شده است، در عمل به بستری برای احیای نقش‌های پشت‌پرده، پیگیری طرح‌های جنجالی چون «طرح غزه» و گمانه‌زنی‌ها درباره تقدم منافع شخصی در سیاست خارجی ترامپ تبدیل شده است.

یکی از ستون‌های اصلی سیاست خارجی ترامپ، همواره بر مبادلات اقتصادی و معاملات سودآور استوار بوده است. کشورهای حاشیه خلیج فارس، با در اختیار داشتن صندوق‌های ثروت ملی عظیم و برنامه‌های بلندپروازانه برای تنوع‌بخشی به اقتصاد خود (مانند چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان)، شرکای جذابی برای دولت ترامپ خواهند بود.

انتظار می‌رود در این سفر، مذاکرات فشرده‌ای برای جذب سرمایه گذاری های کلان این کشورها در ایالات متحده، به ویژه در بخش‌های زیرساختی، فناوری و انرژی صورت گیرد. متقابلاً، شرکت‌های آمریکایی نیز به دنبال سهم بیشتری از پروژه‌های عظیم توسعه در این کشورها خواهند بود.

ترامپ احتمالاً تلاش خواهد کرد تا با ارائه تضمین‌های امنیتی و سیاسی، کشورهای منطقه را به سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و انعقاد قراردادهای تجاری بزرگ، از جمله در حوزه تسلیحات، ترغیب نماید. این رویکرد، هرچند می‌تواند منافع اقتصادی کوتاه‌مدتی برای ایالات متحده به همراه داشته باشد، اما منتقدان نگرانند که ملاحظات حقوق بشری و دموکراسی‌خواهی در سایه این معاملات بزرگ رنگ ببازد.[1]

از نکات بحث‌برانگیز سفر، احیای طرحی موسوم به «طرح غزه» بود که برای نخستین بار در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ و با هدایت داماد و مشاور ارشدش، جرد کوشنر، مطرح شده بود. طبق این طرح، قرار است نوار غزه از طریق سرمایه‌گذاری‌های خارجی، به منطقه‌ای با ثبات اقتصادی تبدیل شود، در ازای آنکه گروه‌های فلسطینی نفوذ نظامی و سیاسی خود را کاهش دهند.

قرار است کوشنر در این سفر، جلسات محرمانه‌ای با مقاماتی از امارات، قطر و عربستان برگزار کرده و موضوع ایجاد «صندوق توسعه غزه» با سرمایه اولیه ۱۰ میلیارد دلاری را مطرح کند. با این حال، بسیاری از تحلیل‌گران این طرح را صرفاً پوششی برای اهداف ژئوپلیتیکی ایالات متحده و رژیم صهیونیستی می‌دانند؛ از جمله کاهش نفوذ ایران در نوار غزه و ایجاد شکاف میان گروه‌های مقاومت فلسطینی.

در همین زمینه، برخی کشورهای عربی از جمله اردن و مصر با تردید به این طرح می‌نگرند. وزیر خارجه مصر هشدار داده که هرگونه اقدام در غزه بدون هماهنگی با طرف‌های فلسطینی مشروع، تنها به بی‌ثباتی بیشتر منجر خواهد شد.[2]

همچنین مقابله با نفوذ ایران در منطقه، یکی از اولویت‌های اصلی دولت ترامپ در دوره نخست ریاست جمهوری‌اش بود و انتظار می‌رود این رویکرد با شدت بیشتری ادامه یابد. سفر به عربستان سعودی و امارات، فرصتی برای تقویت ائتلاف‌های امنیتی موجود و شکل‌دهی به چارچوب‌های جدید همکاری های امنیتی خواهد بود. این همکاری‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

افزایش فروش تسلیحات پیشرفته، به ویژه به عربستان و امارات با هدف تقویت توان دفاعی آنها در برابر آنچه تهدیدات ایران خوانده می‌شود.

گسترش همکاری‌های اطلاعاتی، برای رصد فعالیت‌های ایران و گروه‌های مخالف آمریکا.

انجام رزمایش‌های مشترک، به منظور افزایش هماهنگی و نمایش قدرت بازدارندگی.

تلاش برای ایجاد یک ساختار امنیتی منطقه‌ای، با مشارکت کشورهای عربی و اسرائیل، با هدف مقابله یکپارچه با ایران.

قطر، با توجه به روابط پیچیده‌ترش با ایران، نقش متفاوتی در این پازل ایفا می‌کند. ترامپ احتمالاً تلاش خواهد کرد تا از قطر به عنوان یک میانجی در برخی مسائل استفاده کند، اما همزمان فشارهایش برای کاهش روابط این کشور با ایران را نیز ادامه خواهد داد.[3]

جرد کوشنر، داماد و مشاور ارشد ترامپ در دوره پیشین، نقش محوری در پیشبرد سیاست‌های خاورمیانه‌ای وی، به ویژه پیمان ابراهیم و مذاکرات با عربستان سعودی، ایفا کرد. پس از خروج از کاخ سفید، کوشنر شرکت سرمایه‌گذاری "افینیتی پارتنرز" را تأسیس کرد که بخش قابل توجهی از سرمایه آن (حدود ۲ میلیارد دلار) از صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی تأمین شده است. این ارتباطات مالی عمیق، نگرانی‌هایی را در مورد تداخل منافع شخصی با منافع ملی آمریکا، برانگیخته است.

انتظار می‌رود کوشنر، بار دیگر نقش کلیدی در مذاکرات پشت پرده، به ویژه با رهبران عربستان و امارات، ایفا کند. توانایی او در برقراری ارتباطات شخصی با چهره‌های قدرتمند منطقه، از دید ترامپ یک مزیت محسوب می‌شود، اما منتقدان نگرانند که این روابط، بیش از آنکه در خدمت منافع ملی آمریکا باشد، در جهت پیشبرد منافع شخصی در سیاست خارجی و کسب و کارهای مرتبط با خانواده ترامپ و کوشنر قرار گیرد. شفافیت در این مذاکرات و تفکیک منافع عمومی از خصوصی، یکی از چالش‌های جدی است.

یکی از انتقادات مداوم به سیاست خارجی دونالد ترامپ، به‌ویژه در ارتباط با کشورهای ثروتمند خلیج فارس، احتمال اولویت‌دهی به منافع تجاری و شخصی خود و خانواده‌اش بر منافع استراتژیک بلندمدت ایالات متحده است. سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های مرتبط با ترامپ در منطقه، یا سرمایه‌گذاری‌های کشورهای منطقه در شرکت‌های متعلق به خانواده او، همواره با ظن و تردید نگریسته شده است.[4]

با انجام این سفر، نگرانی‌ها تشدید شده است. تحلیلگران بر این باورند که ترامپ ممکن است در ازای کسب امتیازات اقتصادی شخصی یا خانوادگی، از برخی اصول سیاست خارجی آمریکا، مانند حقوق بشر یا دموکراسی‌خواهی، چشم‌پوشی کند. این رویکرد می‌تواند به اعتبار ایالات متحده در صحنه جهانی لطمه زده و متحدان سنتی این کشور را دچار سردرگمی کند.

در مجموع می توان گفت سفر دونالد ترامپ به امارات، قطر و عربستان سعودی، آمیزه‌ای از فرصت‌ها و چالش‌ها را برای ایالات متحده و منطقه خاورمیانه به همراه خواهد داشت. تمرکز بر جذب سرمایه گذاری های کلان و تقویت همکاری های امنیتی در راستای مقابله با نفوذ ایران، از اهداف قابل پیش‌بینی این سفر است. با این حال، پیگیری طرح غزه بدون در نظر گرفتن حقوق فلسطینیان و نقش‌آفرینی افرادی چون جرد کوشنر با منافع اقتصادی درهم‌تنیده، می‌تواند به پیچیدگی‌ها و تنش‌ها بیافزاید.

مهم‌تر از همه، نگرانی دائمی از غلبه منافع شخصی در سیاست خارجی بر منافع ملی ایالات متحده، سایه سنگینی بر ارزیابی نهایی چنین تحرکات دیپلماتیکی خواهد انداخت. موفقیت یا شکست این سفر، نه تنها به دستاوردهای کوتاه‌مدت اقتصادی و امنیتی، بلکه به پیامدهای بلندمدت آن برای ثبات منطقه و اعتبار جهانی آمریکا بستگی خواهد داشت