دعوت الجولانی به عراق و واکنش ها به آن

برگزاری قریب‌الوقوع اجلاس سران اتحادیه عرب در بغداد، تحت‌الشعاع تحولی بزرگ در منطقه قرار گرفته است: سقوط دولت بشار اسد در دمشق و تسلط نظامی-اداری هیئت تحریر الشام بر بخش‌های عمده خاک سوریه. در این چارچوب، گزارش‌هایی مبنی بر دعوت رسمی دولت عراق از احمد الشرع (ابومحمد الجولانی) برای شرکت در این اجلاس، موجی از جنجال‌های سیاسی را در بغداد برانگیخته است.

این تصمیم در حالی اتخاذ شده که عراق در پی تثبیت جایگاه خود به‌عنوان کانون دیپلماسی منطقه‌ای و بازیگر فعال در تعریف نظم جدید پسا اسد در سوریه است. با این حال، این اقدام با واکنش‌های شدید داخلی، به‌ویژه از سوی شیعیان عراق، روبه‌رو شده و دولت محمد شیاع السودانی را با چالشی مضاعف در حوزه امنیت داخلی و سیاست خارجی مواجه کرده است.

با فروپاشی دولت بشار اسد، رهبران اتحادیه عرب و کشورهای منطقه در تلاشند تا موضع خود نسبت به قدرت حاکم جدید در دمشق را تعیین کنند.

در همین راستا، بغداد که میزبان اجلاس امسال اتحادیه عرب است، با ارسال دعوت‌نامه‌ای به احمد الشرع، رهبر تحریر الشام، عملاً گامی فراتر از موضع سنتی دولت‌های عربی برداشته است. از نگاه ناظران، این اقدام نه صرفاً یک مانور دیپلماتیک، بلکه تلاشی برای آغاز فرآیند عادی‌سازی روابط با حکومت جدید سوریه است.

عراق که روابط محکمی با ایالات متحده و ایران دارد، تلاش کرده است تا خود را به عنوان یک میانجی منطقه‌ای مطرح کند. این کشور میزبان مذاکرات بین رقبای منطقه‌ای، ایران و عربستان سعودی، قبل از دستیابی آنها به توافق برای عادی‌سازی روابط بود.

بسیاری از ذینفعان عراقی و منطقه‌ای، دعوت به الشرع را فرصتی برای تقویت وجهه‌ی بغداد به عنوان مرکزی برای دیپلماسی منطقه‌ای می‌دانند.[1]

دعوت از الجولانی با موجی از واکنش‌های تند گروه‌های شیعه عراق روبه‌رو شده است. چارچوب هماهنگی شیعه، حزب الدعوه الاسلامیه و فرماندهان ارشد حشد شعبی ضمن محکوم کردن این اقدام، نسبت به تبعات امنیتی و سیاسی آن هشدار داده‌اند.

بیش از ۵۰ نماینده مجلس عراق با امضای طوماری از رئیس پارلمان خواسته‌اند تا از ورود الجولانی به کشور جلوگیری کند. شماری از نمایندگان همچنین خواستار ورود دستگاه قضایی برای ممانعت از این سفر شده‌اند.

نوری المالکی در بیانیه‌ای رسمی نوشت: «اگرچه ما سقوط رژیم بشار اسد را رخدادی پیچیده و پیامد توازن‌های بین‌المللی می‌دانیم، اما به رسمیت شناختن گروهی با پیشینه القاعده‌ای و دعوت از رهبر آن به اجلاس رسمی اتحادیه عرب، تجاوز به حافظه جمعی قربانیان تروریسم در عراق است.»

یکی از نمایندگان شیعه، یوسف الکلابی، اظهار داشت که اجازه ورود الجولانی به عراق «خیانت به یاد و خاطره عراقی‌هایی است که از تروریسم رنج کشیدند.»

احمد حسین الشرع، معروف به ابومحمد الجولانی، پس از تهاجم آمریکا به عراق در سال ۱۳۸۲/ ۲۰۰۳، به یکی از چهره‌های برجسته القاعده در عراق تبدیل شد و در حملات و بمب گذاری های بسیاری در عراق شرکت داشته است که باعث کشتار عراقی های بسیاری در این کشور شده است.

برخی چهره‌های امنیتی نیز تهدید کرده‌اند که در صورت ورود الجولانی به خاک عراق، اقدامات پیش‌دستانه‌ای برای حفظ امنیت عراق انجام خواهند داد. منابع امنیتی فاش کرده‌اند که همچنان پرونده بازداشت الجولانی در سیستم قضایی عراق فعال است، هرچند دولت مرکزی می‌کوشد با استناد به «مصونیت دیپلماتیک اجلاس»، مانع اجرای آن شود.[2]

گروه های سنی در این زمینه اختلاف نظر بیشتری دارند. برخی، مانند سیاستمدار سابق، مشعان الجبوری، از الشرع حمایت کرده‌؛ گذشته او را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند و سفر او را به عنوان یک ضرورت دیپلماتیک مطرح کرده‌اند. جبوری و دیگران استدلال کرده‌اند که عراق باید منافع منطقه‌ای خود، از جمله روابط با سوریه، را در اولویت قرار دهد و اجازه ندهد نارضایتی‌های تاریخی بر واقعیت‌های سیاسی فعلی سایه افکند.

از سوی دیگر، رهبرانی مانند شیخ مزاحم الحویت، رهبر قبیله‌ای سنی از نینوا، قاطعانه سفر الشرع را رد کرده‌اند. الحویت، در حالی که از همکاری تجاری و امنیتی با سوریه حمایت می‌کند، الشرع را به عنوان چهره‌ای مرتبط با گذشته خشونت‌آمیز عراق محکوم کرده است.

مخالفت الحویت هم بر اساس سابقه شخصی الشرع و هم پیامدهای گسترده‌تر میزبانی از رهبری است که در خونریزی درگیری‌های فرقه‌ای عراق دست داشته است. او می گوید:

«ما سفر جولانی به عراق را رد می‌کنیم زیرا دستانش به خون عراقی‌ها آلوده است و خودش آشکارا اعتراف کرده است که پس از آزادی‌اش، در عملیات‌هایی در عراق شرکت داشته است، چرا که در سال ۲۰۰۵ در زندان‌های آمریکا زندانی بوده و در آنجا با من در بازداشت بوده است... شرع حکم بازداشت تحت ماده ۴ تروریسم را دارد که توسط قوه قضائیه عراق و آژانس مبارزه با تروریسم صادر شده است. بنابراین، ما سفر او را رد می‌کنیم.»

حویت در مورد سنی‌هایی که از شرع در عراق استقبال می‌کنند، می‌گوید:

«کسانی که از او استقبال می‌کنند، چه رهبران و چه شیوخ قبایل، پیروان عرصه‌های تحقیر و بی‌آبرویی هستند و نماینده جامعه سنی نیستند، بلکه فقط خودشان را نمایندگی می‌کنند.»[3]

با وجود واکنش‌های شدید داخلی، دولت السودانی تاکنون نه حضور الجولانی را رسماً تأیید کرده و نه آن را رد کرده است. منابع آگاه می‌گویند که دفتر نخست‌وزیری در حال بررسی سناریوهای مختلف برای مدیریت این پرونده است. یکی از گزینه‌ها مشارکت او از راه دور به‌صورت ویدئو کنفرانس است.

در مجموع، دعوت از الجولانی به اجلاس بغداد را باید تلاشی جسورانه برای تعامل با نظم جدید در سوریه، اما پرهزینه از نظر داخلی دانست. چنانچه الجولانی در اجلاس شرکت کند، این نخستین بار خواهد بود که رهبر یک گروه اسلام‌گرا با پیشینه غیردولتی و مسلح، به‌صورت علنی در یک نشست رسمی عربی شرکت می‌کند.

این رویداد می‌تواند آغازگر عصری جدید در سیاست منطقه‌ای باشد؛ عصری که در آن، مرز میان دولت و غیردولت در حال بازتعریف است و بازیگرانی مانند عراق، باید میان واقع‌گرایی ژئوپلیتیکی و حساسیت‌های داخلی تعادل برقرار کنند.

صرف نظر از اینکه الجولانی به بغداد سفر کند یا خیر، دعوت او از قبل شکاف سیاسی بزرگی را در عراق ایجاد کرده است. تصمیم در مورد حضور الجولانی نه تنها می‌تواند بر روابط عراق با سوریه تأثیر بگذارد، بلکه می‌تواند مسیر دیپلماتیک آینده این کشور را در منطقه‌ای که با تنش و تغییر وفاداری‌ها مشخص می‌شود، شکل دهد.