جزایر سه گانه؛ بخشی از زنجیره‌ی دفاعی ایران
اتحادیه اروپا و اعضای آن برای اولین بار، از حاکمیت امارات بر سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک حمایت. کرد و ایران را اشغالگر این سه جزیره دانست و خواستار پایان "اشغال جزایر امارات" شد.
اتحادیه اروپا و اعضای آن برای اولین بار، از حاکمیت امارات بر سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک حمایت. کرد و ایران را اشغالگر این سه جزیره دانست و خواستار پایان "اشغال جزایر امارات" شد.
قبل از این، اتحادیه اروپا و اعضای آن، از حاکمیت امارات بر جزایر سه گانه حمایت نمی کردند بلکه تنها حاکمیت بر این سه جزیره را محل اختلاف میان ایران و امارات می دانستند و از تلاش های امارات برای حل مسالمت آمیز این اختلاف از طریق مذاکرات دوجانبه یا دادگاه بین المللی یا داوری بین المللی حمایت می کردند.[1]
حقیقتی که وجود دارد این است که حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه مسئله ای نیست که بتوان آن را انکار کرد چرا که در اسناد موجود منتشر شده توسط انگلیسی‌ها که به صورت کتاب چاپ شده، بارها و بارها بر حاکمیت ایران بر این جزایر سه گانه در دوران‌های مختلف تاریخی اذعان شده است. اما درخصوص جزایر سه گانه مسائل حقوقی مطرح است که باید از طریق حقوقی و در سطح بین‌المللی پیگیری شود و اسناد موجود نیز باید در سطح بین‌المللی انتشار یابند تا دیده شوند.
آذرماه سال ۱۴۰۰، پنجاهمین سالگرد حضور نیروهای ایرانی در این جزایر و اعاده حاکمیت ایران بر این جزایر و آخرین روزی بود که پیمان‌هایی که انگلیس با شیوخ کشورهای حاشیه خلیج فارس داشت، خاتمه یافت و کشورهای تحت حاکمیت این شیوخ دیگر هیچ علقه رسمی امنیتی و حفاظتی با انگلیس ندارند و به خودشان واگذار شدند.[2]
این بار اما برای نخستین بار، اتحادیه اروپا و اعضای آن با تغییر موضع قبلی، وارد قضاوت شدند و حاکمیت بر این جزایر را نه تنها متعلق به امارات دانستند بلکه ایران را هم اشغالگر جزایر توصیف کردند. این موضع اروپایی‌ها آن هم در بازه زمانی ای که تحولات مهم و تاثیرگذاری در منطقه ایجاد شده است و منطقه با یک جنگ تمام عیار مواجه شده است دو پیام برای ایران دارد. 1. تهدید نظامی ایران که در ادامه با پرداختن به اهمیت جزایر سه گانه در موقعیت تدافعی ایران این مسئله را شرح خواهیم داد 2. تصمین و حفظ موقعیت خود، اقتصادجهانی و شریان‌های حیاتی مانند نفت و گاز
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و بازیگری تاثیرگذار بصورت همه جانبه توسط حامیان غربی رژیم صهیونیستی تحت فشار و تحریم قرار دارد و بر مناطق راهبردی مهمی چون این جزایر و خلیج فارس تسلط دارد تا جایی که می تواند از این طریق شریان‌های حیاتی رژیم اسرائیل و حامیان غربی‌اش را قطع کند. بنابراین در چنین موقعیتی اتحادیه اروپا چاره‌ای جز تهدید ایران از طریق چنین موضعگیری‌ای نداشته است. تا از این طریق بتواند تا حدی شریان های حیاتی مثل نفت و گاز و اقتصاد خود را تضمین کند.
اینجاست که بررسی موقعیت و اهمیت جزایر سه‌گانه اهمیت پیدا می کند. اهمیت راهبردی جزایر سه گانه‌ی تحت حاکمیت ایران را به‌هیچ وجه نمی‌توان از موقعیت و اهمیت خلیج‌فارس جدا در نظر گرفت. اصولا جایگاه و موقعیت این جزایر تنها در قالب و محیط کلی خلیج‌فارس است که معنا پیدا می‌کند. برهمین‌اساس می‌توان بسیاری از ویژگی‌ها و مشخصات ژئوپلیتیکی خلیج‌فارس را به این جزایر نیز تعمیم داد.
لذا ابتدا بد نیست نگاهی هرچند گذرا به موقعیت و اهمیت فوق‌العاده استراتژیک خلیج‌فارس بیندازیم و سپس به سراغ شرح و بسط جایگاه مهم و منحصر‌به‌فرد جزایر سه‌گانه برویم.
خلیج‌فارس محل اتصال سه قاره اروپا، آفریقا و آسیا می‌باشد که در ورای آن، سه سرزمین ایران، هند و چین قرار گرفته‌اند. هرچند در گذشته این آبراه بیشتر از حیث ارتباطات و راههای مواصلاتی دارای ارزش و اعتبار بود، اما در سال‌های بعد، به‌ویژه پس از کشف نفت و گاز در این منطقه، اهمیت آن ابعاد جدیدتری به خود گرفت. پس از جنگ جهانی دوم و ظهور جهان دوقطبی که یک قطب آن بسیار نزدیک به این خلیج بود، بر اهمیت آن ــ به‌ویژه در نگاه قطب رقیب ــ افزوده شد. همان‌گونه که ذکر شد می‌توان مهمترین نکته در بررسی اهمیت خلیج‌فارس را همان وجود ذخایر عظیم نفت و گاز دانست. به‌واقع بیشتر موارد اهمیت‌بخشی به خلیج‌فارس در رابطه با همین ذخایر تعریف می‌شود. خلیج‌فارس حدود 65 درصد از کل ذخایر شناخته‌شده نفت جهان را در اختیار دارد. همچنین 30 درصد مجموع ذخایر گاز طبیعی جهان نیز در این منطقه واقع است. جالب‌آن‌که بیشتر این ذخایر نه در خشکی بلکه در بستر خلیج‌فارس قرار دارد.
همچنین به دلیل وجود ذخایر عظیم انرژی در خلیج‌فارس آن را انبار نفت جهان نیز می‌نامند و دقیقا به همین دلیل است که خلیج‌فارس نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد جهان و به‌ویژه کشورهای صنعتی به خود گرفته است؛ چراکه بی‌‌هیچ‌‌تردیدی اقتصاد و صنعت کل جهان ــ به‌ویژه کشورهای پیشرفته ــ شدیدا وابسته به منابع انرژی و از همه مهمتر نفت می‌باشد.
یکی دیگر از دلایل اهمیت خلیج‌فارس را باید در وجود یک بازار کالا و تجهیزات نظامی بزرگ در این منطقه جستجو کرد. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با چیزی بیش از یکصد‌میلیون نفر جمعیت و درآمد سرشار نفتی، یکی از مهمترین بازارهای خرید کالا و تجهیزات نظامی محسوب می‌شوند. هرچند موضوع تنگه هرمز بارها و بارها در بحث اهمیت خلیج‌فارس مورد بحث قرار گرفته است، اما بااین‌وجود نمی‌توان از کنار آن به‌سادگی گذشت. درواقع خلیج‌فارس دریای نیمه‌بسته‌ای است که تنگه هرمز کلید آن می‌باشد. آلبو کرک، دریادار و کاشف معروف پرتغالی در اقیانوس هند، معتقد بود که هر دولتی سه تنگه باب‌المندب، هرمز و مالاگا را در اختیار داشته باشد، در حقیقت بر جهان مسلط خواهد بود.[3]
بااین‌وجود می‌بایست مهمترین دلیل اهمیت جزایر سه‌گانه را در مباحث نظامی جستجو کرد. دو جزیره (تنب بزرگ و کوچک) به همراه ابوموسی بخشی از سیستم دفاعی و حفاظتی تنگه هرمز و کرانه‌های جنوبی ایران را تشکیل می‌دهند و به‌علاوه موقعیت جغرافیایی آنها در عمق آب‌های خلیج‌فارس و همچنین در داخل دو کریدور رفت و برگشت طرح تفکیک تردد بین‌المللی کشتی‌ها، آنها را از اهمیت استراتژیکی خاصی برخوردار نموده است.[4]
جزایر سه‌گانه اهمیت خاصی در دفاع از ایران دارند و به لحاظ نظامی فوق‌العاده مهم و دارای موقعیت ویژه تدافعی هستند. البته نباید این اصل را نادیده گرفت که با دقت و تامل در جغرافیای طبیعی خلیج‌فارس درمی‌یابیم که قدر و ارزش نظامی جزایر سه‌گانه فقط برای ایران مهم است نه برای سایر کشورها ــ از جمله دول حاشیه جنوبی خلیج‌فارس ــ چرا که: «ایران به تعدادی جزایر برخوردار از موقعیت ممتاز در تنگه هرمز در دهانه خلیج‌فارس حاکمیت دارد. از آن میان شش جزیره که زنجیره قوسی دفاعی ایران را تشکیل می‌دهند اهمیت بیشتری دارند. این جزایر عبارتند از، هرمز، لارک، قشم، هنگام، تنب بزرگ و ابوموسی که در فاصله‌هایی نسبتا کوتاه از یکدیگر قرار دارند. یک منحنی فرضی که این جزایر را به یکدیگر وصل نماید، به درک برتری استراتژیک ایران در کنترل امنیت تنگه [هرمز] کمک بیشتری می‌کند.»[5]
در نهایت باید گفت جمهوری اسلامی ایران همواره نشان داده است که هیچ‌گاه بر سر مسائل دفاعی خود کوتاه نیامده است و تاریخ گواه آن است که ایرانی‌ها همواره با قدرت از منابع حیاتی و راهبردی خود محافظت می‌کنند، بنابراین باید گفت اتحادیه اروپا بازی خطرناکی را شروع کرده است که اگر ایران بخواهد پاسخ سختی به این موضع گیری بدهد نه تنها اروپایی‌ها بلکه سایر کشورهای جهان نیز با چالش‌های بزرگی در زمینه‌ی تامین منابع حیاتی خود روبرو خواهند شد.
1. https://www.asriran.com/fa/news/1006021
2. https://www.isna.ir/news/1401100502986/
3. داوود راکی، قاجارها و جزایر سه گانه، زمانه، 1383 http://ensani.ir/fa/article/10398
4. محمدرضا حافظ‌نیا، خلیج‌فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، تهران، انتشارات سمت، 1371، ص201
5. پیروز مجتهدزاده، کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلتیک خلیج‌فارس، همان، ص87
