نقش و حضور آمریکا در آسیای مرکزی

شاید به نظر برسد که آسیای مرکزی محصور در خشکی است و نمی تواند منطقه مهمی باشد اما از آنجا که منابع مهم انرژی را در خود جای داده  و همچنین بر مسیر ارتباطی شرق و غرب جهان کنترل دارد از اهمیت ویژه ‌ای برخوردار است به همین جهت  قدرت ‌های بین المللی من جمله ایالات متحده سعی دارند تا با تسلط بر این منطقه ، معادلات آن را طبق منافع خود جهت‌ دهی نمایند . [1]

اما واشنگتن چه هدفی را از تسلط به آسیای مرکزی دنبال می کند ؟ مقابله با رقبا و کاهش نفوذ دیگر بازیگران تاثیر گذار در این منطقه یکی از اهداف اصلی ایالات متحده است در واقع آمریکا نمی‌تواند نسبت به حضور روسیه ، چین و ایران در این منطقه بی ‌تفاوت باشد ، لذا مهم ‌ترین سیاستی که در حال حاضر در آسیای مرکزی دنبال می‌کند ، تعریف یک موقعیت جدید در ابعاد مختلف است تا حضور و نفوذ خود در این منطقه را تحکیم و تثبیت کند و در واقع ستون پنجمی را برای خود به وجود آورد . [2]

اهمیت منطقه آسیای مرکزی باعث شد تا از مدت ها پیش پروژه آسیای مرکزی بزرگ مطرح شود . هدف پروژه آسیای مرکزی بزرگ در واقع ، ایجاد آسیای مرکزی واحد از طریق اجرای برنامه‌ های همگرایی مختلف از جمله نظامی ، استراتژیکی و ژئوپلیتیکی بود و قرار بود که افغانستان هم به آسیای مرکزی واحد ملحق شود تا ایالات متحده بتواند کل این فضا را تحت کنترل خود در آورد . [3]

خروج مفتضحانه ایالات متحده از افغانستان قدری بر پیشبرد اهداف واشنگتن در خصوص پروژه آسیای مرکزی بزرگ اثر گذاشت تا جایی که وزارت امور خارجه ایالات متحده امریکا استراتژی این کشور برای آسیای مرکزی بین سالهای 2019-2025 را منتشر کرد که در این سند بر کاهش تهدیدات تروریستی بخصوص با خروج ایالات متحده از افغانستان که نگرانی اصلی در خصوص ثبات امنیتی در منطقه می باشد ، تاکید شده است . بر اساس این استراتژی به نظر می رسد طی سالهای نه چندان دور ، حضور ایالات متحده امریکا برای محدود سازی فعالیت رقیبان خود یعنی چین و روسیه ، با هدف مقابله با تروریسم و بنیادگرایی اسلامی ، همانطور که در افغانستان عملیاتی شد ، مجددا در منطقه آسیای مرکزی بخصوص در کشورهای قرقیزستان و ازبکستان گسترش یابد .[4]

در چنین شرایطی اقدامات دیپلماتیک آمریکا در آسیای مرکزی پس از آغاز عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین به طور قابل توجهی افزایش یافت تا جایی که « آنتونی بلینکن » وزیر امور خارجه آمریکا سه روز بعد از آغاز این عملیات با همتایان خود از منطقه آسیای مرکزی در قالب « 5 +1» رایزنی کرد . [5]

ارائه کمک ‌های مالی به کشورهای ضعیف و بسته ‌های سرمایه ‌گذاری به کشورهای قدرتمند تر منطقه ، اصلی ‌ترین رویکرد ایالات متحده برای گسترش نفوذ در آسیای مرکزی بوده است . بر همین اساس واشنگتن برای دستیابی به هدف خود به دنبال آن است تا با حمایت از سازمان‌ های غیر دولتی و اعمال نفوذ از طریق آنها بر سیاست داخلی هر یک از کشورهای این منطقه ، موقعیت خود در میان « جامعه مدنی » را تقویت ‌کند و حتی حمایت‌ های مالی خود از بخش غیردولتی کشورهای منطقه را نیز افزایش داده است . نکته بعدی  این است که آمریکا به صورت جدی به دنبال جلب حسن نیت نیرو های نظامی و امنیتی است . به این منظور تجهیزات نظامی از جانب واشنگتن در اختیار کشورهای منطقه قرار داده شده و حتی به نیرو های مرزبانی و سایر نهاد های مربوطه کمک‌ های مالی قابل توجهی واگذار می‌ شود . [6]

موارد ذکر شده موید آن است که ایالات متحده در تلاش است تا با مهار قدرت های تاثیر گذار بر آسیای مرکزی به دنبال محکم کردن جای پای خود در این منطقه باشد در حالی که افزایش نفوذ آمریکا پیامد های منفی در پی خواهد داشت و مهم‌ترین پیامد نیز « گسترش نا امنی و بی ‌ثباتی » در منطقه است . تجربیات سال ‌های گذشته نشان می‌دهد ، با توجه به اینکه آمریکا یک « رژیم بحران ‌ساز و بحران ‌زیست » است و « توسعه ‌طلبی » در ذات آن وجود دارد ، لذا حضور آن در هر نقطه از جهان به هر شکلی که باشد ، به تدریج باعث ایجاد درگیری ، نا امنی و بی ‌ثباتی در آن منطقه می‌شود .

[1] https://psq.karaj.iau.ir/article_528865

[2] https://www.scfr.ir/fa/103/146634/

[3] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/07/08/2107646/

[4] https://peace-ipsc.org/fa/

[5] https://www.farsnews.ir/news/14010307000973

[6] https://www.farsnews.ir/news/14010307000973