ایران و تاجیکستان؛ دو کشور برادر

ایران همواره به منطقه ی آسیای مرکزی به عنوان منطقه ای در مجاورت جغرافیایی اش از جنبه های مختلف سیاسی, اجتماعی, اقتصادی, ژئوپلیتیک و امنیتی توجه داشته است. با توجه به پیوستگی های مختلف ایران و آسیای مرکزی، وضعیت امنیتی در منطقه از منظر ثبات و بی ثباتی می تواند بر امنیت ایران تأثیرگذار باشد. در بیش از یک دهه ی اخیر، با تغییر رخ داده در مفهوم امنیت و طرح جنبه های نوین امنیت، بر میزان اهمیت آسیای مرکزی برای ایران از منظر امنیتی نیز افزوده شده است.

بنابراین با توجه به میزان و شدت پیوندهای امنیتی ایران با منطقه ی آسیای مرکزی، ایران به جزئی از مجموعه ی امنیتی آسیای مرکزی تبدیل شده است. همین مسئله سبب شده که امنیت در منطقه بر امنیت و منافع ملی ایران تأثیرگذار باشد.[1]

به همین منظور جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر با برقراری روابط دیپملماتیک سعی کرده است روابط خود با کشورهای آسیای میانه را بهبود بخشد. یکی از کشورهای این منطقه تاجیکستان است که اشتراکات فرهنگی زیادی با ایران دارد و از این منظر خیلی سخت می‌توان دو کشور را از هم جدا کرد.

اما از سال ۲۰۱۵ روابط ایران و تاجیکستان رو به سردی نهاد و تاجیکستان در ابعاد مختلفی روابط خود با تهران را به پایین ترین سطح رساند. پیرو آن، شاهد عدم رضایت تاجیکستان به عضویت جمهوری اسلامی به شانگهای بودیم. اما طی دو سال اخیر با رایزنی دیپلماتیک ایران با مقامات تاجیکستان روابط دو کشور به سمت همکاری پیش رفته است و اخیراً نیز شاهد بودیم که جمهوری اسلامی با اجماع آرا به سازمان همکاری شانگهای پیوست. مسئله‌ای که سبب نگرانی غرب شده است.

اکنون ایران و تاجیکستان دارای تفاهم نامه های همکاری های امنیتی هستند در واقع از یکسال و نیم قبل و از زمان استقرار دولت سیزدهم، این تفاهم نامه را اجرایی و عملیاتی کرده‌اند و در موضوعات مختلف از جمله مبارزه با تروریسم، تبادل اطلاعات نسبت به فعالیت های تروریستی از اتباع تاجیکستان که در افغانستان یا سوریه که به داعش پیوسته اند، تبادل نظر و هماهنگی صورت گرفته است.

همچنین در خرداد ماه سال جاری نیز هماهنگ شد تا همه اتباع و طلاب دینی تاجیکی  که غیرقانونی وارد ایران شده اند حضورشان قانونی شود. در موضوع تبادل زندانیان و مبارزه با مواد مخدر هم توافقات خوبی حاصل شد. تبادلات اقتصادی ایران و تاجیکستان نیز بیش از 5 برابر نسبت به دو سال گذشته افزایش یافته است. [2]

در چنین شرایطی که ایران و تاجیکستان روز به روز به سوی همکاری و وحدت بیشتر پیش می‌روند. یک تروریست با تابعیت تاجیکستان دست به تروری کور در حرم شاه‌چراغ شیراز می‌زند. مسئله‌ای که می‌تواند دو کشور را نسبت به یکدیگر بدگمان کند اما بالافاصله راج‌الدین مهرالدین وزیر خارجهٔ تاجیکستان، این اقدام را محکوم کرده و اظهار داشت: «اطمینان می‌دهیم این حادثه بر روابط دو کشور برادر تأثیر نخواهد گذاشت. پیوندهای مردم دو کشور خیلی بیشتر از آن است که یک عامل جنایی و تروریستی بتواند آن را تحت تاثیر قرار دهد. اگر از طرف کشور دوست و برادر ایران درخواست رسمی برای همکاری دربارهٔ این موضوع دریافت کنیم، حتما در این زمینه نهادهای ما همکاری‌های لازم را انجام خواهند داد».

در واقع باید گفت ازآنجا که غرب همواره به‌دنبال تضعیف مواضع روسیه و چین در آسیای مرکزی بوده است، برنامه یک ناامنی و هرج‌ومرج طولانی‌مدت در مرزهای جنوبی روسیه (آسیای مرکزی) را طراحی کرده است و ناامن جلوه دادن ایران و همچنین ایجاد اختلاف بین کشورهای آسیای مرکزی با ایران در دستور کار غرب برای تأمین منافع خود است. در پی این بی‌ثباتی و هرج‌ومرج ، دست آمریکا برای دخالت آشکار در امور داخلی کشورهای این منطقه و حضور نظامی به بهانه مبارزه با تروریسم و تأمین امنیت، باز خواهد شد.

تجربه تاریخی نشان داده است که دخالت غرب در تأمین امنیت آسیای مرکزی سبب رشد رادیکالیسم و گروه‌های تروریستی خواهد شد. پیش از این شاهد بودیم که تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان از آسیای مرکزی، جزو ۱۵ کشوری بودند که بیشترین عضو را در شاخه اصلی داعش داشتند. در نتیجه با توجه به شرایط افغانستان، تلاش‌های آشکار آمریکا برای حضور نظامی در آسیای مرکزی و برخی اخبار مبنی بر تحریک و تامین مالی گروهک‌های تروریستی در منطقه، بنظرمی‌رسد که همه این اقدامات زمینه‌سازی‌های غرب برای ایجاد ناامنی در این منطقه است.[3] هر چند زمینه‌سازی‌ برای ایجاد ناامنی در آسیای مرکزی سال‌ها در جریان بوده است؛ اما حال پس از شدت‌گرفتن بازی بزرگ در آسیای مرکزی و بازشدن باب درگیری‌های سخت روسیه و غرب در اوکراین، ناامن سازی پیچیده‌تر شده است و حتی آمریکا به دنبال ایجاد پایگاه‌های نظامی در آسیای میانه است.

 حکیمه زعیم‌باشی

1.        تحلیل پیوندهای امنیتی ایران و آسیای مرکزی بر اساس نظریه «مجموعه های امنیتی منطقه ای»/حمیدرضا عزیزی/ نشریه مطالعات اوراسیای مرکزی/1397.

2.        https://www.tebna.ir/news/200007/

3.       mavaraonnahr (مرکز مطالعات تاجیکستان)