پناهندگان بی پناه فلسطین

 تقریباً 5.9 میلیون پناهنده فلسطینی ثبت نام شده (در سازمان ملل) در سراسر خاورمیانه زندگی می‌کنند. فلسطینی‌ها بزرگترین جامعه بدون تابعیت در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند. در حالی که آنها طولانی‌ترین وضعیت پناهندگی را دارند، وضعیت اسفبارشان توسط بحران‌های اخیر آوارگی تحت الشعاع قرار گرفته است.

دلیل اصلی ایجاد آوارگی، جنگ 1948 اعراب و اسرائیل بود که فضا برای اخراج فلسطینی‌ها توسط ارتش اسرائیل فراهم شد. پس از آن در جنگ شش روزه 1967 موج دیگری از آوارگی اتفاق افتاد. اما موج‌های بعدی مهاجرت اجباری هم از فلسطین و هم از کشورهای میزبان آوارگان رخ داد. جنگ و حملات به اردوگاه‌های پناهندگان، سیاست‌های تبعیض‌آمیز در کشورهای میزبان، ظهور و افول سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) و سایر عوامل اجتماعی-اقتصادی، توزیع جغرافیایی آوارگان فلسطینی را در سراسر جهان شکل داده است.

از آنجا که جمعیت عظیم آوارگان فلسطینی نیازمند ساماندهی و کمک‌رسانی بود. در سال 1949، «آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (UNRWA)» برای مدیریت آوارگان فلسطینی و همچنین فرزندان آنها تشکیل شد. این سازمان «آواره فلسطینی» را به عنوان فردی تعریف می‌کند که «در نتیجه درگیری اعراب و اسرائیل در سال 1948 خانه و وسایل زندگی خود را از دست داد».

اردوگاه آوارگان فلسطینی نیز «قطعه زمینی است که توسط دولت میزبان در اختیار آنروا قرار می‌گیرد تا پناهندگان فلسطینی را اسکان دهد و امکاناتی برای رفع نیازهای آنها ایجاد کند».

تا سال 2019، بیش از 5.6 میلیون فلسطینی به عنوان پناهنده در آنروا ثبت نام کردند که بیش از 1.5 میلیون نفر در کمپ‌های تحت مدیریت این نهاد زندگی می‌کنند.

آنروا تنها آژانس سازمان ملل است که یک سیستم آموزشی کامل با بیش از 700 مدرسه را اداره می کند. این مدارس در حال حاضر به بیش از نیم میلیون کودک آموزش می‌دهند.[1] کودکان نزدیک به نیمی از جمعیت نوار غزه را تشکیل می‌دهند که به مدت 16 سال تحت محاصره بوده است. حدود سیصد هزار کودک در 278 مدرسه آنروا در غزه تحصیل می‌کنند.

پس از درگیری نظامی میان اسرائیل و گروه‌های مقاومت غزه در ماه مه 2021 و بر اساس نظرسنجی انجام شده توسط آنروا، بروز آسیب‌های ناشی از جنگ افزایش یافت و حدود 42 درصد از کودکان کلاس اول آنروا در غزه به حمایت روانی اجتماعی نیاز داشتند.[2]

تعداد اردوگاه‌های تحت مدیریت آنروا که از سال 1948 تأسیس شده‌ است، امروز به 58 اردوگاه آوارگان فلسطینی به رسمیت شناخته شده در اردن، لبنان، سوریه، نوار غزه و کرانه باختری رود اردن، از جمله بیت المقدس شرقی رسیده است. [3]

آوارگان فلسطینی در سراسر خاورمیانه و حتی فراتر از آن پراکنده شده‌اند و جمعیت آنها در طول 75 سال گذشته (از زمان تدسیس اسرائیل)چندین برابر افزایش یافته است. تا سال 2022، حدود 40 درصد از به 5.9 میلیون پناهنده فلسطینی ثبت شده در آنروا، در اردن زندگی می‌کردند؛ 10 درصد در سوریه، اگرچه تقریباً یک پنجم این افراد از زمان شروع جنگ داخلی سوریه به کشورهای دیگر گریخته‌اند.  8 درصد در لبنان، 26 درصد در نوار غزه و 15 درصد در کرانه باختری  هستند.[4]

با این حال تنها یک سوم از آوارگان فلسطینی ثبت نام شده در داخل مرزهای اردوگاه‌های زندگی می‌کنند.

اما چرا پناهندگان فلسطینی تحت پوشش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل نیستند؟

زمانی که سازمان ملل کنوانسیون پناهندگان را پذیرفت و کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان(UNHCR) را تأسیس کرد، گروهی را که در حیطه اختیارات آنروا قرار می‌گیرند از پوشش این کمیساریا مستثنی کردند. در واقع، این بدان معناست که کمیساریای عالی پناهندگان به پناهندگان فلسطینی در اردن، لبنان، سوریه، یا کرانه باختری رود اردن و نوار غزه توجهی ندارد هرچند که این آژانس به آوارگان فلسطینی در خارج از منطقه تحت فرمان آنروا کمک می‌کند. در نتیجه این سیاست یک نتیجه نامطلوب ناخوشایند اتفاق افتاد: در حال حاضر پناهندگان فلسطینی از حمایت‌های کمتری نسبت به سایر پناهندگان برخوردار هستند زیرا آنروا فقط مأموریت ارائه کمک‌های بشردوستانه به آوارگان فلسطینی را دارد و برخلاف کمیساریای عالی پناهندگان 
سازمان ملل، دستور حفاظت خاصی ندارد.[5] و نمی‌تواند مانند کمیساریای عالی پناهندگان، پناهندگان را اسکان دهد. این سازمان صرفاً به عنوان یک ارائه دهنده خدمات، عمدتاً برای آموزش، بهداشت (از جمله سلامت روان)، خدمات اجتماعی، کمک های اضطراری و تأمین مالی خرد عمل می‌کند و اردوگاه‌های آوارگان را که تقریباً یک سوم کل آوارگان فلسطینی در آن زندگی می‌کنند، را اداره نمی‌کند. [6]

حل و فصل مشکلات آوارگان فلسطینی مستلزم یک راه حل سیاسی برای مناقشه اسرائیل و فلسطین و بازگشت پناهجویان به سرزمین های اجدادی خود یا بازپرداخت اموال از دست رفته است. چنین راه حلی برای دهه‌ها مورد بحث بوده است، اما پس از انتخاب دولت راست افراطی رژیم صهیونیستی در دسامبر 2022، به نظر می‌رسد افق دستیابی به چنین توافقی تاریک‌تر از همیشه باشد. زیرا چند تن از اعضای کابینه کنونی نتانیاهو متعهد به تقویت جنبش شهرک نشینان اسرائیلی در سراسر کرانه باختری هستند. ایتامار بن گویر، وزیر امنیت ملی، پیش از این به دلیل تحریک نژادپرستی علیه فلسطینیان محکوم شده بود و وزیر دارایی بزالل اسموتریچ همواره خواستار گسترش قلمرو اسرائیل و اخراج بیشتر فلسطینیان است.

 حکیمه زعیم باشی

[1] . https://www.unrwa.org/newsroom/news-releases/UNRWA-Commissioner-General-urges-Arab-countries-to-renew-financial-commitment-to-Palestine-Refugees

[2] . https://reliefweb.int/report/occupied-palestinian-territory/gaza-300000-palestine-refugees-benefit-eu-unrwa-education-emergencies-partnership-enar

[3] . https://www.unrwa.org/what-we-do/infrastructure-camp-improvement

[4] . https://www.migrationpolicy.org/article/palestinian-refugees-dispossession#:~:text=As%20of%202022%2C%2040%20percent,UNRWA%20(see%20Figure%202).

[5] . https://al-awda.org/learn-more/faqs-about-palestinian-refugees/

[6] . https://www.migrationpolicy.org/article/palestinian-refugees-dispossession