دوستی آهنین چین و پاکستان

دوستی آهنین، اصطلاحی که مقامات چین و پاکستان در مورد روابط دو کشور استفاده می کنند اما این دوستی چگونه شکل گرفت و روابط دو کشور هم اکنون چگونه است؟

این رابطه در دهه 1960 با دشمنی مشترک با هند، به ویژه با جنگ چین و هند در سال 1962 و جنگ هند و پاکستان در سال 1965، آغاز شد. چند سال بعد، پاکستان نقش مهمی‏‎ در از سرگیری روابط دیپلماتیک بین ایالات متحده و چین بازی کرد؛ پاکستان سفر مخفی هنری کیسینجر مشاور امنیت ملی آمریکا در ماه ژوئیه 1971 به پکن را تسهیل کرد، که زمینه بازدید رسمی ‏‎ریچارد نیکسون رئیس جمهور آمریکا در سال 1972 را هموار نمود. در دهه‎های بعد شاهد روابط چین و پاکستان در زمینه همکاری نظامی، با کمک چین به پاکستان از نظر کمک نظامی ‏‎و همچنین حمایت اسلام‎آباد از چین با برنامه هسته‎ای خود، بوده‌ایم. در سال 2015، کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) این روابط را با افزودن بُعد اقتصادی، تکمیل کرد.[1]

چین کمک‌های قابل ملاحظه‌ای در زمینه خود اتکایی پاکستان در امر صنایع نظامی در اختیار این کشور قرار داده است. به‌دنبال قطع همکاری های پاکستان و آمریکا، شوروی در کنفرانس تاشکند در سال 1966 اعلام کرد، آماده هرگونه همکاری نظامی با پاکستان می ‌باشد. چین برای جلوگیری از نفوذ شوروی در پاکستان تعهداتی را در قبال این کشور به عهده گرفت. در همین سال موافقت‌نامه همکارى‌هاى نظامى بین دو کشور به امضاء رسید که براساس آن ظرف دو سال تجهیزاتى معادل 120 میلیون دلار شامل 100 تانک تی- 59، 80 میگ 19 و 10 ایلوشین بمب افکن در اختیار پاکستان گذاشته شد. پس از جنگ هند و پاکستان در 1971، چین برای بازسازی ارتش پاکستان متعهد شد. در سال 1978 پاکستان امتیاز ساخت تانک‌های سبک چینی را به‌دست آورد. مرکز صنایع نظامى «کامرا» که با کمک چین در پاکستان تاسیس شد به این کشور امکان داد تا بسیاری از قسمت‌های جنگنده‌های اف 6 چینی و اف 16 آمریکا را بسازد. در اوایل سال 2000 اجرای پروژه‌های مشترک با چین، منجر به ساخت جنگنده‌های جی اف 17 تندر شد که پیشرفت خوبی برای صنایع دفاعی پاکستان بود. جنگنده‌های جی اف 17 که مشابه اف 16 آمریکا بود فروش خوبی داشت و بازار این نوع جنگنده‌ها رونق پیدا کرد. از سال 1970 تا 1982، 800 تانک، 25 کشتی جنگی، 300 هواپیما و مقادیر قابل توجهی سلاح‌های سبک و موشک‌های مختلف که غالبا جزو مدرن ترین سلاح‌های ارتش چین بودند، به پاکستان فروخته شد. بدین ترتیب در سال 1975 بیش از 65  درصد تجهیزات نیروی هوایی پاکستان، ساخت چین بودند که این روند ادامه پیدا کرد.  از زمانی که هند اولین آزمایش انفجار بمب اتمی را در سال 1974 انجام داد، پاکستان نیز درصدد دستیابی به این سلاح برآمد. بنابراین در این زمینه نیز از همکاری‌های چین استفاده نمود. در اوایل سال 1983 آمریکایی ‌ها اعلام کردند که چین اطلاعات حساسی در مورد استفاده‌های نظامی از انرژی هسته‌ای به پاکستان داده است و موافقت نموده تا پاکستان را در زمینه دستیابی به سلاح اتمی یاری کند.  در سال 1986 وزیر خارجه پاکستان در دیدار از چین موافقت‌نامه همکاری ‌های اتمی را امضاء نمود که تحول بزرگی در روابط دو کشور به شمار آمد. ساخت راکتورهای هسته‌ای چین در منطقه «چشمه»، «خوشاب» و «کالاباغ» که از سرچشمه‌های رود سند هستند تحویلی بزرگ در زمینه پیشرفت هسته‌ای پاکستان بود.[2] ژوئن گذشته نیز، پاکستان برای ساخت نیروگاه جدید هسته‌ای در این کشور توسط چین توافقنامه ۵ میلیارد دلاری را با دولت چین امضا کرد. چین و پاکستان، در سال های گذشته روابط نظامی - امنیتی گسترده‌ای را برقرار ساخته‌اند. به عنوان مثال پاکستان تنها کشور خارجی است که در خاک چین با این کشور رزمایش‌های مشترک نظامی برگزار کرده و همچنان برنامه های مشترک گسترده‌ای را به پیش می برد.[3]

یکی دیگر از وجوه مهم رابطه دو کشور، کریدور یا دالان اقتصادی چین و پاکستان است. این کریدور، پروژه اصلی ابتکار کمربند - جاده چین است که در ماه آوریل سال 2015 در زمان تصدی نواز شریف در پاکستان اعلام شد و توسط شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، در جریان سفر وی به اسلام‎آباد افتتاح گردید. این طرح 46 میلیارد دلاری بعدها به 62 میلیارد دلار افزایش یافت. گفته می‏‎شود که حدود دو سوم این پروژه از سرمایه‎گذاری مستقیم خارجی، و یک چهارم آن با وام‎های اعطایی تأمین می‏‎شود.[4]

این کریدور که مانند ستون فقراتی از شمال تا جنوب پاکستان ادامه می‌یابد، با طول ۲۷۰۰ کیلومتر کاشغر در شین‌جیانگ (غرب چین) را پس از عبور از مرز دو کشور به بندر گوادر (جنوب غرب پاکستان) متصل می کند. علاوه بر ترانزیت کالا، تأمین انرژی و بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل از مهمترین مزایای پروژه برای پاکستان است. مقامات پاکستانی می گویند این پروژه نزدیک به ۲۰۰.۰۰۰ شغل مستقیم محلی ایجاد کرده است، بیش از ۱۴۰۰ کیلومتر بزرگراه و جاده ساخته و ۸۰۰۰ مگاوات برق به شبکه ملی اضافه کرده است.[5] مقامات هر دو کشور می گویند که CPEC بیش از ۲۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم چینی را جذب کرده است که انتظار می رود تا سال ۲۰۳۰ که قرار است تمام پروژه های CPEC از جمله چندین منطقه صنعتی تکمیل شود به ۶۲ میلیارد دلار افزایش یابد.[6]

هدف CPEC تغییر اقتصاد پاکستان از طریق مدرن‌سازی سیستم‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، هوایی و انرژی و اتصال بنادر گوادر و کراچی پاکستان به استان سین کیانگ چین و فراتر از آن از طریق مسیرهای زمینی است. لازم به یادآوری است که سین کیانگ با کشورهای مغولستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان، پاکستان و هند هم‌مرز است و جاده باستانی ابریشم نیز از طریق آن عبور می‌کرد. این امر زمان و هزینه حمل‌ونقل کالا و انرژی مانند گاز طبیعی چین را با دور زدن تنگه‌های مالاکا و دریای چین‌جنوبی کاهش می‌دهد. همچنین نوآوری‌های مشترک فضایی و ماهواره‌ای بین پاکستان و چین در چارچوب CPEC در سال 2016 انجام شد. درواقع CPEC  بخشی از ابتکار بزرگ‌تر کمربند و جاده است و با طرح مارشال برای بازسازی اروپا پس از جنگ جهانی دوم در تاثیر بالقوه آن بر منطقه مقایسه شده و بسیاری از کشورها برای مشارکت در این طرح ابراز علاقه کرده‌اند.[7]

در مجموع می توان گفت که روابط پاکستان با چین چند وجهی است که از تمایل هر دو کشور برای مقابله با اتحاد استراتژیک بین ایالات متحده و هند و همچنین توجه به منافع منطقه‌ای چین ناشی شده است. علاوه بر این، چین ثابت کرده است که یک دوست آزموده شده و مطمئن برای پاکستان است و برای حفاظت از تمامیت ارضی پاکستان و حفظ موازنه قدرت منطقه‌ای در جنوب آسیا، در حوزه امنیتی و دیپلماتیک از این کشور حمایت خواهد کرد. علاوه بر این، چین به عنوان تأمین کننده اصلی تسلیحات پاکستان، ظاهراً نقشی کلیدی در تقویت قابلیت‌های دفاعی این کشور ایفا می‌کند. این امر به پاکستان کمک می‌کند تا ظرفیت عملیاتی و آمادگی نظامی خود را افزایش دهد. علاوه بر این، چین از طریق کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) که ارزش آن حدود 62 میلیارد دلار برآورد می‌شود، به ارتقای اقتصادی پاکستان کمک می‌کند. پاکستان نیز در رقابت نامتقارن با هند و بین المللی کردن مسئله کشمیر به چین متکی است چرا که طرف آمریکایی از این مسئله حمایت نکرده است. این عوامل نشان دهنده عمق روابط بین این دو همسایه آسیایی است.[8]

محمدصالح قربانی

[1] brookings.edu

[2] mashreghnews.ir

[3] irna.ir

[4] brookings.edu

[5] Irna.ir

[6] iras.ir

[7] farhikhtegandaily.com

[8] iess.ir