خروج روسیه از پیمان جامع منع آزمایش هسته ای، تغییر دکترین هسته ای یا ابزاری برای مذاکره؟
در چشم‌انداز پیچیده دیپلماسی هسته‌ای جهانی، تفکر روسیه برای خروج از معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای (CTBT) بحث‌های گوناگونی را برانگیخته است که نیاز به بررسی دقیق دارد.
در چشم‌انداز پیچیده دیپلماسی هسته‌ای جهانی، تفکر روسیه برای خروج از معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای (CTBT) بحث‌های گوناگونی را برانگیخته است که نیاز به بررسی دقیق دارد. این تصمیم، در حالی بحث برانگیز است که، ریشه در تلاش برابری استراتژیک روسیه و تعهد این کشور به حفاظت از منافع امنیت ملی خود دارد. این در پاسخ به پیشنهاد رئیس جمهور ولادیمیر پوتین در مورد از سرگیری آزمایشات هسته ای بالقوه است که منعکس کننده یک رویکرد عمل گرایانه برای تقویت قابلیت های هسته ای روسیه است.
ایالات متحده، کشوری که با وجود امضای CTBT در سال 1996، هرگز آن را تصویب نکرد. با این حال، ضروری است بدانیم که تفکر روسیه برای لغو این معاهده و قدم های آهسته آن در عقب نشینی از آن به جای تمایل فوری برای انجام آزمایش‌های هسته‌ای، ناشی از تمایل به مشارکت در گفت‌وگوی سازنده و اطمینان از شرایط بازی برابر در حوزه تسلیحات هسته‌ای است. در واقع روسیه یک برابری منطقی و بازدارنده را در مقابل ایالات متحده در حوزه تسلیحات هسته ای میخواهد.
درگیری در اوکراین باعث ایجاد یک سری پیامدهای ژئوپلیتیکی شده است که برخی از آنها پیامدهای گسترده ای برای امنیت جهانی دارند. از جمله این پیامدها، بررسی غیرمنتظره روسیه برای لغو تصویب معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای (CTBT) و خروج از آن است. این تغییر بالقوه یک تهدید استراتژیک برای منطقه است و وضعیت پیچیده روابط بین روسیه و ایالات متحده را منعکس می کند.
CTBT که در سال 1996 ایجاد شد، به طور قاطعانه هرگونه انفجار و آزمایش سلاح هسته ای را در سراسر جهان ممنوع می کند. در حالی که 187 کشور آن را امضا و 178 کشور به تصویب رساندند، لازم الاجرا شدن آن از سوی 44 کشور درگیر در مذاکرات، که در آن زمان دارای توانمندی های هسته ای یا رآکتورهای تحقیقاتی بودند، تصویب شد. همچنین هشت کشور از جمله چین، کره شمالی، مصر، هند، ایران، اسرائیل، پاکستان و ایالات متحده هنوز این معاهده را تصویب نکرده‌اند. موضوعی که به نظر برخی تحلیل گران باعث تضعیف این معاهده شده است[1].
با توجه به این تحول، پوتین در طول سخنرانی خود در سوچی، به سلاح های هسته ای اشاره کرد و در مورد لزوم آزمایش های بالقوه برای تسلیحات جدید توسعه یافته بحث کرد. از زمان آغاز جنگ اوکراین در فوریه 2022، موضع گیری های هسته ای در لفاظی های پوتین تکرار می شود و از زرادخانه هسته ای قابل توجه روسیه به عنوان یک عامل بازدارنده در برابر حمایت بین المللی از اوکراین استفاده می کند[2]. در واقع به نظر میرسد این یک اقدام در زیر آستانه جنگ توسط روسیه برای افزایش چانه زنی و تلاشی برای نشاندن آمریکا پای میز مذاکره است. برخی از کارشناسان این اقدامات روسیه را تحریکات دیپلماسی حساب شده روسیه میدانند که اگر به درستی مدیریت نشود میتواند شروع دومینو وار یک رقابت هسته ای در اروپا باشد.
انگیزه روسیه از خروج از معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای
انگیزه های روسیه برای خروج از CTBT چند وجهی است. می توان آن را پاسخی به تحریم های غرب و انزوای روسیه در صحنه جهانی دانست. خروج روسیه از CTBT اقدام مهمی خواهد بود که نشان دهنده تمایل این کشور برای اتخاذ موضعی تقابلی علیه کشورهای غربی است. ثانیاً، این اقدام روسیه ممکن است ناشی از ملاحظات نظامی و استراتژیک باشد. با از سرگیری آزمایش های هسته ای، روسیه می تواند به دنبال مدرن سازی زرادخانه هسته ای خود و افزایش قابلیت های نظامی خود باشد. این امر به طور بالقوه می تواند برای روسیه در یک چشم انداز امنیتی جهانی که به سرعت در حال تغییر است، یک مزیت تاکتیکی ایجاد کند. ارائه تسلیحات به اوکراین توسط کشورهای غربی نشان دهنده یک کاتالیزور اضافی در تفکر روسیه برای لغو CTBT است. عرضه مداوم تسلیحات به اوکراین نگرانی های روسیه را تشدید می کند و انگیزه های استراتژیک این کشور را برای خروج از CTBT تقویت کرد. این حمایت تسلیحاتی از اوکراین لایه دیگری را به عوامل چند وجهی که باعث بازنگری روسیه در موضع آزمایش هسته‌ای میشود، اضافه می‌کند و بر عزم این کشور برای برتری در حوزه های دیگر مانند تسلیخات هسته ای تاکید بیشتری دارد[3].
تصمیم ایالات متحده برای امضای معاهده منع جامع آزمایش هسته ای (CTBT) در سال 1996 بدون تصویب بعدی سنا، منبع دائمی اختلاف در روابط روسیه و آمریکا بوده است. این اختلاف نظر همواره باعث شده است که روسیه به عنوان یک عدم تقارن ذاتی در چشم انداز هسته ای از آن یاد کند. از منظر روسیه، این وضعیت برای ایالات متحده یک مزیت متمایز ایجاد می کند و به آن اجازه می دهد بدون نیاز به انجام آزمایش های هسته ای واقعی، دست به توسعه تسلیحات هسته ای پیشرفته بزند. این تصور بر یک نابرابری اساسی در انطباق با توافق‌نامه‌های بین‌المللی کنترل تسلیحات تاکید می‌کند که به از بین رفتن اعتماد بین دو ابرقدرت هسته‌ای کمک می‌کند. به طور همزمان، روسیه یک برنامه مهم و جاه طلبانه را با هدف مدرن سازی زرادخانه هسته ای خود آغاز کرده است. این ابتکار شامل نوسازی در توسعه و استقرار تسلیحات هسته ای پیشرفته، به ویژه موشک های مافوق صوت است. با این حال، برنامه جاه طلبانه نوسازی روسیه به دلیل ممنوعیت آزمایش هسته ای اعمال شده توسط CTBT با مشکل مواجه شده است. توانایی انجام آزمایش های هسته ای ابزاری حیاتی برای ارزیابی و تنظیم دقیق این تسلیحات نوپا در اختیار روسیه قرار می دهد. در نتیجه، فقدان چنین قابلیت‌های آزمایشی، توانایی روسیه را برای تحقق کامل پتانسیل فناوری‌های هسته‌ای نوظهور خود محدود می‌کند.
در کنار آن دولت روسیه تحت فشار عناصر ملی گرای داخلی برای خروج از این معاهده بود و اگر این اتفاق نمی افتاد احتمال ایجاد شکاف داخلی و مشکلات پس از آن برای روسیه محتمل بود.
بنابراین خروج روسیه از این معاهده یک اقدام حیاتی در چارچوب سیاست گزاری کلان این کشور است و منجر به تغییر گسترده دکترین هسته ای و نظامی این کشور در آینده میشود. این رویکرد بی شک در آینده روابط کشورهای منطقه(اروپا) و جهان نیز تاثیرات عمیقی خواهد گذاشت.
[1] euronews.com
[2] reuters.com
[3] thegeopolitics.com
