جاه طلبی‌های ادامه دار

پس از گذشت مدتی از شکل‌گیری تغییرات در سوریه، دولت ترکیه که حامی اصلی گروه‌های مخالف دولت سوریه بود، اکنون به دنبال انتفاع از سوریه و دست‌یابی به اهداف مدنظر خود است. در یکی از آخرین برنامه‌های مدنظر دولت ترکیه، آنها به دنبال احیای خط آهن تاریخی حجاز هستند.
خط آهن حجاز که در دوران عثمانی، ترکیه را از طریق سوریه و اردن به مدینه متصل می‌کرد یکی از مسیرهای ارتباطی مهم آن دوران بود که پس از فروپاشی دولت عثمانی به مرور این مسیر و خط آهن به فراموشی سپرده شد. اما این‌روزها دوباره دولت ترکیه به دنبال احیای آن است. علت این امر نیز یکی آن است که دولت جدید سوریه با اهداف و برنامه‌های ترکیه همسویی دارد و از این دست اقداماتی که به زیر ساخت‌ها و توسعه آنها در سوریه منجر شود استقبال می‌کند. دیگر دلیل آن را می‌توان در نگاه نوعثمانی گری دولت ترکیه جست‌وجو کرد. در واقع دولت اردوغان به دنبال ملت سازی و تعریف ترکیه در چارچوب دولت بزرگ عثمانی است تا بتواند از طریق آن به اهداف جاه‌طلبانه خود دست یازد. این مسیر راه آهن به عنوان یک نماد مهم و ارزشمند می‌تواند مزایای زیادی برای دولت ترکیه به رهبری اردوغان داشته باشد. این مزایا از افزایش نفوذ در سوریه تا افزایش سطح همکاری با دولت پادشاهی سعودی در سطوح مختلف است تا مزایای اقتصادی و افزایش عمق راهبردی ترکیه در منطقه. درکنار آن ترکیه می تواند بار دیگر خود را رهبر معنوی جهان اسلام بنامد و با تکیه بر این رویکرد و توجه به اماکن مقدسه و متبرکه مسلمانان، ضریب نفوذ سیاسی و فرهنگی خود را در منطقه افزایش دهد.
در کنار آن این خط آهن می‌تواند در چارچوب مسیرهای کریدوری مدنظر غرب نیز عمل کند و سرعت انتقال کالا و هزینه‌های آن را کاهش دهد. در واقع این راه آهن می‌تواند به عنوان بخش مهمی از مسیر تامین زنجیره‌های راهبردی عمل کند و گزینه‌های در دسترس برای کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس و کشورهای اروپایی را افزایش دهد. این مسئله خود می‌تواند منجر به ارتقای جایگاه ترکیه و افزایش قدرت بازیگری آن در منطقه و حتی در سطح جهان شود.
اما احیای راه‌آهن حجاز، با وجود مزایای بالقوه برای ترکیه و متحدینش، با موانع و چالش‌های جدی روبرو است که می‌توانند تحقق این پروژه را با ابهام مواجه کنند. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، تأمین هزینه‌های مالی سنگین این پروژه است. هرچند ترکیه ممکن است بخش مربوط به خاک سوریه را با سرمایه‌گذاری خود احداث کند و احتمالاً در آینده هزینه‌های آن را از دولت سوریه مطالبه کند، اما تأمین مالی کل مسیر، به‌ویژه با توجه به وضعیت اقتصادی کنونی ترکیه و عدم قطعیت در مورد مشارکت سایر کشورهای ذینفع مانند اردن و عربستان سعودی، چالش بزرگی محسوب می‌شود. اگر این کشورها تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در این پروژه نشان ندهند، ترکیه به تنهایی با بار مالی سنگینی مواجه خواهد شد. علاوه بر مسائل مالی، وضعیت حاکمیت و مسیر آینده سوریه نیز ابهامات جدی را ایجاد می‌کند. در حال حاضر مشخص نیست که دولت آینده سوریه چگونه دولتی خواهد بود، چه راهبردها و اهدافی را دنبال خواهد کرد و آیا اساساً ثبات و امنیت لازم برای اجرای چنین پروژه‌ای در این کشور برقرار خواهد کرد یا خیر.  همین‌طورمشخص نیست که آیا دولت مرکزی قدرتمندی در سوریه شکل خواهد گرفت که بتواند امنیت کل کشور، به‌ویژه مسیرهای عبوری راه‌آهن را تضمین کند یا اینکه همچنان شاهد ناآرامی‌ها و درگیری‌های پراکنده در این کشور خواهیم بود. در صورت عدم وجود امنیت پایدار، سرمایه‌گذاری در چنین پروژه‌ای با ریسک بسیار بالایی همراه خواهد بود.
علاوه بر آن ، مسائل فنی و لجستیکی مربوط به بازسازی و نوسازی خط آهن نیز نباید نادیده گرفته شود. بخش‌هایی از این خط آهن در طول سال‌ها تخریب شده‌اند و نیاز به بازسازی کامل دارند. همچنین، استفاده از فناوری‌های جدید و به‌روز در ساخت و بهره‌برداری از این خط آهن، نیازمند مطالعات دقیق و سرمایه‌گذاری‌های فنی خواهد بود. هم‌چنین رقبای منطقه‌ای ترکیه و قدرت‌های بزرگ اگر این پروژه را در راستای اهداف بلند مدت خود نبینند ممکن است در مسیر این کار دست اندازی کنند و یا به کشورهای حاضر در این پروژه مانند اردن یا عربستان فشار آورند که از همکاری و مشارکت در ساخت آن خودداری کنند.
در نهایت باید این موضوع را در نظر گرفت که جاه طلبی‌های ترکیه با توجه به توان اقتصادی و فرهنگی و سیاسی آن ممکن است بیشتر از ظرفیت این کشور باشد و در آینده برای آنها چالش‌هایی ایجاد کند. این چالش ها می تواند هم امنیت ترکیه و هم منطقه را با خطر مواجه کند که قدرت‌های دیگر منطقه باید به آن توجه داشته باشند و از شکل گیری یک نقطه ناامن دیگر جلوگیری کنند و ممانعت از جاه‌طلبی‌های اردوغان شاید بهترین و کم هزینه‌ترین آنها باشد.

امین مهدوی