اهمیت ایجاد کریدور راه ارس

مرضیه شریفی

چندی پیش ایران و آذربایجان برای ایجاد یک مسیر ترانزیتی به نام «کریدور ارس» به توافق رسیدند و به این ترتیب کریدور راه ارس وارد ادبیات مربوط به روابط دوجانبه ایران و جمهوری آذربایجان شد. این کریدور که قرار است از استان آذربایجان شرقی ایران عبور کند و روستای آقبند در گوشه جنوب غربی بخش زنگیلان را به شهرستان اردوباد در جنوب نخجوان متصل کند می‌تواند با دور زدن ارمنستان، جایگزینی برای کریدور زنگزور با پتانسیل کاهش نگرانی ‌های ایران برای مرز مشترکش با ارمنستان باشد.

تحرکات راهبردی ایران در منطقه قفقاز جنوبی

برای ایران، مرز ارمنستان از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است و به عنوان پیوند حیاتی به مناطق شمالی اوراسیا عمل می‌کند، زیرا تجارت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) را امکان پذیر می‌کند به همین جهت تحرکات راهبردی ایران در قفقاز جنوبی نشان دهنده تعهد ایران به حفاظت از خاک ارمنستان، به ویژه بر منطقه سیونیک جنوبی است. در اکتبر ۲۰۲۲، ایران کنسولگری خود در کاپان را تأسیس کرد، این اقدام سیگنال روشن به آذربایجان در زمینه تهدید بالقوه کنترل سیونیک با استفاده از زور تلقی می‌شود. [1]

همچنین در دیدار اخیر مقام معظم رهبری با نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان، حضرت آیت الله خامنه ای ضمن تاکید بر اهمیّت توسعه روابط مشترک ایران و ارمنستان، به نخست وزیر ارمنستان اعلام نمودند که ایران کماکان مخالف اجرای طرح کریدور زنگه زور است و حتی اجرای این طرح را خلاف منافع ارمنستان‌ می‌داند. تاکید رهبر معظّم انقلاب به نوعی تعریض هوشمندانه به نخست وزیر ارمنستان است که طبق برخی روایت‌ های رسمی و غیر رسمی، مخصوصا بر اساس طرح چهارراه صلح پاشینیان به نظر‌ می‌رسد ارمنستان خود را برای پذیرش کریدور راه زنگه زور و همراهی عملی با آن آماده‌ می‌کند. [2]

مزایای اقدام راهبردی ایران برای ایجاد کریدور ارس

کریدور راه ارس ظرفیت ایجاد ثبات در منطقه را دارد و می تواند با دور زدن منطقه مناقشه‌ برانگیز سیونیک در ارمنستان که باکو قصد بهره ‌برداری از کریدور زنگزور را ابراز کرده، در راستای منافع اقتصادی همه کشور های منطقه عمل می‌کند. انحراف مسیر ترانزیت از منطقه سیونیک تا حدودی کانون تنش و اصطکاک را کاهش می‌دهد و محیط مساعدتری برای تعامل دیپلماتیک ایجاد می‌کند. در نتیجه، این توافق به عنوان نقطه عطف قابل توجه در پیکربندی پویایی‌ های منطقه ‌ای است که می‌تواند به بخش‌ های دیگر قفقاز جنوبی نیز سرایت کند. [3]

اهمیت داخلی ایجاد کریدور ارس

منطقه قفقاز جنوبی به لحاظ موقعیت سوق الجیشی و نقش آن در کریدورهای ترانزیتی بین ‌المللی کالا و انرژی بسیار پر اهمیت‌ می ‌باشد در چنین شرایطی منطقه آزاد ارس با بهره برداری از کریدور ارس می تواند به عنوان صنعتی‌ ترین منطقه آزاد ایران و قطب بزرگ تولید محصولات کشاورزی گلخانه ‌ای با پشتیبانی از بخش‌ های صنعتی، کشاورزی، توریستی و تجاری نقش تاریخی این منطقه را در صحنه تجارت و ترانزیت ایران احیا نماید. [4]

چه خطراتی مزایای کریدور ارس را تهدید می کند؟

ایران کریدور ارس را جایگزینی برای کریدور زنگزور می‌داند که می‌ تواند نگرانی ‌ها را در مورد بی‌ ثباتی در امتداد مرز مشترک خود با ارمنستان کاهش دهد. یک دلیل برای اطمینان از تکمیل ساخت مسیر ترانزیتی از آذربایجان به نخجوان از طریق ایران این است که انگیزه آذربایجان برای ایجاد ترانزیت اجباری از طریق ارمنستان را کاهش دهد با این حال اگر ارمنستان و آذربایجان معاهده صلح امضا کنند و ارمنستان و ترکیه روابط دیپلماتیک برقرار کنند، از مزایای کنونی کریدور ارس کاسته خواهد شد. این معادلات تنها در صورتی تغییر می‌کند که دولت نیکول پاشینیان سقوط کند و جنبش‌ های ملی‌گرا و محافظه کار مخالف صلح با آذربایجان و عادی سازی روابط با ترکیه در ارمنستان به قدرت برسند. [5]

بهره کلام

 احداث کریدور راه ارس می‌تواند آذربایجان را از طریق خاک ایران به وسیله جاده و راه ‌آهن به منطقه‌ی نخجوان برساند.  این مسیر یک خط قدیمی از زمان شوروی را که از نقطه‌ی مرزی جلفا-جلفا عبور می‌کرد را احیا خواهد کرد. این کریدور می‌تواند با دور زدن ارمنستان، جایگزینی برای کریدور زنگزور با پتانسیل کاهش نگرانی ‌های ایران برای مرز مشترکش با ارمنستان باشد با این حال اگر ارمنستان و آذربایجان معاهده صلح امضا کنند و ارمنستان و ترکیه روابط دیپلماتیک برقرار کنند، از مزایای کنونی کریدور ارس کاسته خواهد شد به همین جهت تحولات منطقه قفقاز جنوبی می تواند به صورت مستقیم بر مزایای استفاده از این کریدور اثر گذار باشد.

[1] https://basirat.ir/fa/news/351898

[2] https://www.iras.ir/

[3] https://www.hadinews.ir/story/24931

[4] https://www.iras.ir/?p=10924

[5] https://www.iras.ir/?p=10016