دکترین هسته‌ای لهستان و معمای امنیتی اروپا

در 30 ژوئن 2023، نخست وزیر ماتئوس موراویسکی با اشاره به گزارشی که بیان میداشت تسلیحات هسته ای روسیه در منطقه کالینینگراد و بلاروس مستقر شده اند، از علاقه لهستان به میزبانی سلاح های هسته ای تحت سیاست اشتراک هسته ای ناتو را اعلام کرد. بلافاصله پس از آن، رئیس دفتر امنیت ملی لهستان، ژاک سیویرا، گفت لهستان علاقه مند است هواپیمای F-35A Lightning II خود را (که قرار است در سال 2024-2025 مستقر شود) برای آماده سازی جهت تحویل بمب های هسته ای سقوط آزاد B61،تایید کند تا بتواند در زرادخانه جنگنده های ناتو با قابلیت دوگانه ثبت شوند[1].

تصمیم روسیه در ژوئن 2022 برای استقرار تعداد نامشخصی از سامانه های موشک بالستیک کوتاه برد و کلاهک‌های هسته ای در بلاروس احتمالاً تلاشی برای نشان دادن عزم جدی خود و وادار کردن ناتو به کاهش حمایت خود از اوکراین بود. نزدیکی تسلیحات هسته‌ای روسیه به لهستان به پیگیری طولانی‌مدت این کشور برای نقش فعال‌تر در مکانیسم اشتراک هسته‌ای ناتو فوریت می‌بخشد، موضوعی که از سال۲۰۱۴ لهستان به دنبال آن است ولی به نتیجه ای نرسید.

تلاش و علاقه مجدد لهستان برای پیوستن به اعضای دارای زرادخانه هسته ای ناتو در سال۲۰۲۲بیشتر شد، چند دلیل برای این علاقه وجود دارد اول اینکه بودجه دفاعی این کشور افزایش قابل مقایسه ای نسبت به قبل داشته است و به این کشور اجازه سرمایه گذاری در زمینه های نظامی جدید را می‌دهد، در کنار افکار عمومی و  افزایش علاقه مردم این کشور به استقرار سلاح‌های هسته‌ای است، به طوریکه طبق نظر سنجی انجام شده در اکتبر۲۰۲۲ بیش از نیمی از مردم این کشور موافق استقرار بمب‌های b61 هستند در حالیکه این موافقت در سال۲۰۱۴ فقط یک چهارم بوده است. دولت فعلی لهستان با توجه به میل افکار عمومی به دنبال افزایش محبوبیت خود است و برای کارزار انتخاباتی پیش رو که در ماه‌های آتی برگزار میشود از این فرصت میخواهد استفاده کند. در واقع میتوان گفت که این اقدام و تلاش دولت بیشتر جنبه سیاسی دارد تا اهمیت نظامی[2].

تایید میزبانی از تسلیحات هسته ای در ناتو دارای مکانیزم خاصی است. گروه برنامه ریزی هسته ای نهاد سیاست گذاری مسئول تصمیم گیری هسته ای در ناتو است و ریاست آن بر عهده دبیر کل است. این گروه از گروه سطح بالا که ریاست آن بر عهده ایالات متحده است و بر روی موضوعات عملی «از جمله برنامه ریزی و وضعیت نیرو و  ایمنی، امنیت و اثربخشی مسائل مربوط به آن تمرکز دارد»، در مورد مسائل هسته ای مشاوره می گیرد.  حضور در هر دو برای همه اعضای ناتو مجاز است و فقط فرانسه در آن شرکت نمی کند. برای لهستان، توافق ناتو در مورد استقرار سلاح‌های هسته‌ای در قلمرو آن مستلزم اجماع گروه سطح بالا، در قالب یک گزارش توصیه ای است. سپس گروه برنامه‌ریزی هسته‌ای گزارش توصیه را بررسی می‌کند و می‌تواند آن را صریحاً یا از طریق رویه «سکوت» تأیید کند، که به موجب آن توصیه‌هایی در صورت عدم وجود اعتراض، اتخاذ می‌شوند[3].

لهستان برای ترغیب اعضا و به ویژه ایالات متحده نیازمند تدوین راهبرد بازدارندگی برای ناتو و تاکید بر اهمیت نقش این کشور دارد، هرچند همانطور که گذشت اهمیت نظامی استقرار تسلیحات در لهستان محل بحث جدی است. این کشور در تیررس موشک ها و هواپیماهای روسیه است و با توجه به رویکرد استقرار دائمی تسلیحات هسته ای ناتو در کشورهای میزبان، انتخاب لهستان چندان منطقی نخواهد بود زیرا روسیه در صورت شکل گیری جنگ احتمالی به سادگی میتواند بخشی از توان بازدارندگی ناتو را از بین ببرد و ضربه مهمی به ساختار دفاعی ائتلاف وارد کند، بنابراین اینکه اعضای ناتو با این ایده که لهستان در صورت تجهیز به سلاح هسته ای به بازدارندگی ناتو کمک میکند را بپذیرند، کمی دور از ذهن است. با این وجود لهستان به دنبال افزایش مشارکت در برنامه های تمرین هسته ای ناتو است و در تلاش است حداقل در لجستیک این امر دخیل باشد و بتواند ایالات متحده و دیگر اعضا را قانع کند که این کشور یک پایگاه بالقوه برای هواپیماهای با قابلیت دوگانه ناتو باشد، در واقع آنها به دنبال دریافت مجوز استقرار این دسته از هواپیماهای ناتو هستند تا بتوانند قدرت بازدارندگی خود را افزایش دهند. برای نیل به این هدف یا باید مستقیم با ایالات متحده به توافق برسند و یا اجماع اعضای ناتو را به دست آورند، که بنظر هردو برای لهستان چالشی خواهد بود، اما با توجه به رویه سکوت که درباره تصمیمات مهم در ناتو و ایالات متحده وجود دارد چندان قابل تعجب نخواهد بود که یک f35 از آلمان به لهستان برود و دیگر برنگردد.

مسئله مهم درباره این دکترین برهم خوردن نظم امنیتی اروپا خواهد بود، اگر لهستان هسته ای شود یک اقدام تحریک آمیز از سوی روسیه تلقی میشود و این کشور سعی در تقویت پایگاه های هسته ای خود خواهد داشت، در کنار آن تعادل نظامی اروپا با چالش جدی روبه رو خواهد شد به ویژه اگر آمریکا مستقل و بدون هماهنگی اعضای ناتو با لهستان به توافق برسد. بنابراین اقدام جاه طلبانه لهستان میتواند عواقب سنگینی برای آینده ساختار امنیتی اروپا داشته باشد و این قاره را به سمت رقابت های نظامی بکشاند.

امین مهدوی

[1] iiss.org

[2] euractiv.com

[3] iiss.org