تأملی بر طرح ویزای یکپارچه شورای همکاری خلیج فارس

حکیمه زعیم باشی

منطقه گرایی یکی از سازوکارهای مهم برای همکاری و توسعه منطقه ای در میان کشورهای همجوار است که از نیمه دوم سده بیستم، مورد توجه قرار گرفت. در جنوب غرب آسیا، شورای همکاری خلیج فارس مهمترین سازمان منطقه ای است که اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و از ابتدای دهه 1980 متشکل از شش کشور جنوبی خلیج فارس یعنی عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر، بحرین و عمان به وجود آمد. [1]

در ابتدا اهداف این شورا بیشتر در حوزه سیاسی و شاید امنیتی تعریف شده بود و تلاش‌های کشورهای عضو شورا این بود که به‌نوعی به یک هماهنگی در سیاست منطقه‌ای و بحث‌های نظامی و امنیتی دست پیدا کنند. یکی از اهداف اولیه شورا در حوزه‌های سیاسی و امنیتی، مقابله با اهداف انقلاب اسلامی ایران و صدور آن بود. در دهه‌های بعد از پایان جنگ ایران و عراق و آرامش نسبی در منطقه، شورای همکاری خلیج فارس تلاش کرد که همراه با بحث‌های سیاسی و امنیتی، مسائل اقتصادی را نیز در راس اولویت‌های همکاری این شورا قرار دهد.

اما به دلایل مختلف از جمله تضاد منافع و اختلافات سیاسی و برخی اختلافات امنیتی، این تلاش‌ها برای رسیدن به یکپارچگی و همگنی در حوزه اقتصادی خیلی موفقیت‌آمیز نبود و رقابت‌هایی بین کشورهای عربی به‌خصوص عربستان و قطر و حتی امارات درخصوص بهره‌برداری‌های نفتی و بحث‌های اقتصادی و جذب سرمایه از کشورهای خارجی مانند آمریکا و کشورهای اروپایی، این شورا را به محلی برای رقابت بین اعضا تبدیل کرده است و این تلاش‌ها به یک ساماندهی خاص منتج نشده است.[2]

بنابراین باید گفت این شورا در فرایند منطقه گرایی، منطقه سازی ناقص را انجام داده و به منظور تکامل منطقه گرایی و اتحاد منطقه ای با چالش‌های اساسی سیاسی، هویتی، امنیتی و اقتصادی مواجه است.[3]

اخیراً در چهل و چهارمین اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس در دوحه پروژه ویزای یکپارچه‌ی توریستی خلیج‌فارس تصویب شد. این ویزا به مسافران اجازه می دهد تا از عربستان سعودی، امارات، قطر، عمان، قطر و کویت بازدید کنند و بیش از 30 روز را در منطقه سپری کنند.[4]

در واقع ویزای یکپارچه‌ی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به هر کسی که ویزای ورود یا اقامت در یکی از شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس را دریافت می‌کند این امکان را می‌دهد تا با همان ویزا وارد بقیه کشورها شوند، مشابه ویزای شنگن که کشورهای اتحادیه اروپا را با ویزای یکبار ورود به هم مرتبط می‌کند.

در مورد مزایای این ویزا گفته می‌شود که این ویزا به تسهیل جابجایی گردشگران و بازدیدکنندگان ورودی بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس کمک می‌کند و در نتیجه نقش گردشگری را به عنوان موتوری برای رشد اقتصادی افزایش می‌دهد و فرصت‌های جدیدی را برای سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری در هر یک از اعضای شورای همکاری خلیج فارس ایجاد می‌کند.[5]

لذا شورای همکاری خلیج‌فارس تلاش دارد تا با ویزای یکپارچه یک هماهنگی در حوزه اقتصادی با هدف ایجاد ثبات و جذب سرمایه‌های کلان از اتحادیه اروپا و برخی کشورهای سرمایه‌گذار مانند چین و برخی دیگر از کشورهای شرق اروپا داشته باشد.

اما آیا ین الگوبرداری ویزایی از اتحادیه اروپا توسط کشورهای شورای همکاری خلیج فارس موفق خواهد بود؟

از سال ۲۰۱۹ به بعد که صلح و ثبات نسبی در منطقه ایجاد شد، بحث‌های ثبات اقتصادی به‌عنوان اولویت اصلی شورای همکاری خلیج فارس مطرح شد. مولفه اثرگذار در این رابطه نیز کمرنگ شدن اختلافات بین اعضای این شورا بوده است.

با این حال چالش‌های اقتصادی شورا ادامه داشته است. آنچه که روابط این کشورها را در حوزه اقتصادی با چالش روبرو کرده این است که علیرغم وابستگی شدید کشورهای شورای همکاری به صادرات نفت اما ساختارهای اقتصادی کشورهای عضو با یکدیگر متفاوت است. نرخ رشد سالانه اقتصادی و نرخ رشد تورم سالانه میان کشورهای عضو بسیار متفاوت است و این موضوع اجرای سیاست‌های اقتصادی متحد در شورای همکاری را بسیار دشوار کرده است. همچنین تفاوت قدرت اقتصادی و ارزش پول‌های ملی و حجم متفاوت بازار شش کشور باعث شده است تا اجرای برنامه های همسان سازی اقتصادی با مشکل مواجه باشد. علیرغم گذشت بیش از 10 سال از تصویب توافقنامه پول واحد شورای همکاری کشورهای عضو حاضر به حذف پول‌های ملی و اجرای پول واحد خلیجی نشده اند. قدرت متفاوت پول‌های ملی و سیاست های موفق اقتصاد ملی برخی اعضا نظیر قطر ، هماهنگی و پیروی از سیاستهای واحد اقتصادی را مشکل کرده است. [6]

بر این اساس بنظر می‌رسد که بسترهای لازم برای ویزای یکپارچه شورای همکاری و اجرایی کردن آن به سادگی فراهم ‌نشود. چرا که برای تحقق آن، کشورهای شورا باید در حوزه‌های اقتصادی، تجاری و گردشگری به یک یکپارچگی نسبی برسند که با توجه به سابقه‌ی تاریخی شورا بنظر می رسد که فعلا در ابتدای این مسیر قرار دارند.[7]

1.        هادی ویسی/بررسی چالشهای منطقه گرایی و اتحاد در شورای همکاری خلیج فارس/پژوهش های جغرافیای سیاسی سال سوم بهار 1397 شماره 9.

2.        https://www.scfr.ir/fa/101/295916

3.        هادی ویسی/بررسی چالشهای منطقه گرایی و اتحاد در شورای همکاری خلیج فارس/پژوهش های جغرافیای سیاسی سال سوم بهار 1397 شماره 9.

4.       http://dubaiintl.ae/the-leader-of-the-persian-gulf-cooperation-council-says-that-the-integrated-tourist-visa-scheme-has-made-significant-progress/

5.        https://www.asriran.com/fa/news/965359

6.        هادی ویسی/بررسی چالشهای منطقه گرایی و اتحاد در شورای همکاری خلیج فارس/پژوهش های جغرافیای سیاسی سال سوم بهار 1397 شماره 9.

7.        https://www.scfr.ir/fa/101/295916/