آذربایجان و تاجیکستان در تلاش برای اتحادی راهبردی؟

 نوید دانشور

      بیش از بيست سال است که کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان دائماً به دنبال تقویت و توسعه ارتباطات و ایجاد اتحادهای راهبردی خصوصاً ذیل اهداف تجاری، انرژی و حمل‌ونقل مشترک بوده و در همین قالب توافقات و تفاهم‌نامه‌های متعددی منعقد گردیده است.

در همین خصوص  به یاد داریم که الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، سال گذشته و در جریان چهارمین کنفرانس بین‌المللی “ژئوپلیتیک اوراسیای بزرگ، از گذشته تا حال و آینده” در شهر شوشای آذربایجان به سخنرانی درباره آینده روابط آسیای مرکزی و آذربایجان پرداخته و دراین‌باره بیان داشته بود: "صرف‌نظر از اینکه چه اتفاقی می‌افتد و چه تحولاتی رخ خواهد داد، فکر می‌کنم آسیای مرکزی و آذربایجان در آینده نزدیک‌تر شده و بیشتر یکپارچه خواهند شد".[1]

در ابتدا لازم به ذکر است کشورهای تاجیکستان و آذربایجان درگذشته و در قالب کشورهای اتحاد جماهیر شوروی به‌عنوان دو کشور متحد و متفق شناخته‌شده و سابقه روابط دوجانبه آن‌ها به دهه‌های 20 و 30  قرن بیستم میلادی بازمی‌گردد.[2] آنجائی که گروهی از معلمان آذری باهدف کاهش سطح بی‌سوادی و افزایش سطح دانش عمومی مأمور به خدمت در تاجیکستان شده و در ادامه این مأموریت‌ها و با توسعه رفت‌وآمد بین مردمان دو کشور  و نقل‌مکان عده‌ای از آذری‌ها به تاجیکستان، اولین قدم‌ها جهت توسعه و بهبود روابط دوجانبه برداشته‌شده و حالا نزدیک به 30 سال پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سطح این روابط در آستانه ورود به مرحله‌ای جدی‌تر و حتی اتحادی راهبردی قرارگرفته است. پس از استقلال دو کشور و شروع روابط دیپلماتیک در سال 1992، سفارت جمهوری آذربایجان در دوشنبه پایتخت جمهوری تاجیکستان در اکتبر سال 2006 و حدوداً یک سال بعد در سال 2007 سفارت تاجیکستان در باکو تأسیس‌شده و شروع به کار کردند.[3] در ابتدای روابط دوجانبه جمهوری آذربایجان و تاجیکستان، از بعد اقتصادی حجم مبادلات دو کشور آن‌چنان بالا نبوده و فقط در حد مراودات جاری بین دو کشور هم منطقه طبقه‌بندی می‌گردید چراکه دو کشور نتنها مرز مشترکی باهم نداشته بلکه ازنظر جغرافیایی هم کاملاً دور از یکدیگر بوده و حتی ازنظر زبان و برخی مؤلفه‌های دیگر نیز با یکدیگر فاصله‌ای بسیار داشتند . امّا پس از مدتی و با افزایش مراودات سیاسی، فرهنگی و فنّاورانه حجم مبادلات هم افزوده‌شده و حالا فقط در حاشیه بیزنس فوروم یا مجمع تجاری دو کشور، توافقاتی باارزش بیش از ۷۰۰ میلیون دلار ثبت گردیده است.[4] درعین‌حال طی سال گذشته میلادی رئیس‌جمهوری آذربایجان 2 بار به دوشنبه سفرکرده و مجموعاً 6 مرتبه به تاجیکستان سفر داشته و در دیگر طرف طی هفته اخیر رئیس‌جمهوری تاجیکستان طی برنامه‌ای رسمی به باکو سفرکرده بود که نشان‌دهنده تعمیق روابط دوجانبه این دو کشور می‌باشد.

اما این روابط در چه مسیری و با چه اهدافی در حال توسعه و گسترش می‌باشند؟

برای یافتن پاسخ، بهتر است به سرفصل‌های توافقات و تفاهم‌نامه‌های امضاشده توسط مقامات دو کشور طی سال‌های اخیر توجه داشته باشیم. اولین محور و مورد پرتکرار در توسعه روابط دوجانبه این دو کشور در کنار اهداف تجاری رایج، انجام پروژه‌های مشترک حمل‌ونقل در دریای خزر و نیز مسئله همکاری برای تقویت ظرفیت «کریدور میانی» به‌عنوان مسیری ترانزیتی از چین و عبوری از آسیای مرکزی و منطقه قفقاز به سمت اروپا می‌باشد. از دیگر مسائلی که روابط باکو با آسیای مرکزی را تقویت می‌کند، صادرات انرژی و نفت و برخی منابع طبیعی و خام جمهوری آذربایجان به این منطقه بوده و دولت باکو در تلاش است تا با نزدیکی با سران کشورهای آسیای مرکزی، نقشی در تأمین انرژی این کشورها را بر عهده داشته باشد و در مقابل با توسعه پروژه‌های سرمایه‌گذاری مشترک عمق این روابط را افزایش دهد. از دیگر حوزه‌ها هم می‌توان به همکاری‌های گردشگری و آموزشی، اهداف تکنولوژیک و نیز ایجاد بنگاه‌های صنعتی مشترک در محدوده مناطق آزاد اقتصادی و تجاری دو کشور اشاره نمود که در طول سالیان گذشته طی توافقات و تفاهمات متعددی نهایی شده است.

آنچه در پس توسعه روابط و گسترش و تعمیق ارتباط این دو کشور نهفته است یافتن پاسخ به این سؤال است که آیا دو کشور آذربایجان و تاجیکستان در پی رسیدن به یک اتحاد راهبردی و بلندمدت بوده یا صرفاً در راستای اهداف اربابانشان در حال طی مسیری ترسیم‌شده برای این دو کشور تازه استقلال‌یافته هستند؟

درست همین‌جاست که باید یادآور شد هرچند کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان ازلحاظ تاریخی و فرهنگی؛ تمدن واحدی را تشکیل‌ می‌دهند و این منطقه امروزه از اهمیت ویژه‌ای در ژئوپلیتیک و اقتصاد جهان برخوردار است و درعین‌حال برخی نشانه‌ها از تلاش برای رسیدن به یک اتحاد راهبردی خبر می‌دهند امّا به اعتقاد کارشناسان بسیاری سطح روابط این دو کشور و به‌تبع آن سایر کشورهای این حوزه با جمهوری آذربایجان، به دلایل متعددی ازجمله حاکمیت فردی در این کشورها و شیوه حکمرانی و اقتصادهای اغلب بسته و نیز وابستگی شدید حاکمانشان به سایر کشورها، در همین سطح فعلی باقی‌مانده و احتمالاً در کوتاه‌مدت شاهد یک اتحاد راهبردی بین این دو کشور نخواهیم بود. 

.

 [1] https://president.az/az/articles/view/59576

[2] https://azerbaijan-news.az/az/posts/detail/azerbaycanla-tacikistani-dostluq-ve-qardasliq-elaqeleri-birlesdirir-1716682102

[3] https://azertag.az/xeber/azerbaycan_tacikistan_munasibetleri_yeni_hedeflere_dogru____serh-3025030

[4] https://apa.az/xarici-siyaset/emomeli-rehmon-bakida-biznes-forumda-imzalanmis-muqavile-ve-sazislerin-meblegi-700-mln-abs-dollarindan-cox-olub-844324