رابطه نوین تهران-مسکو در سایه تحریم
رابطه نوین تهران-مسکو در سایه تحریم
از یکسال پیش که بحران اوکراین آغاز شد، هر روزه اخباری در خصوص تحریم‌های جدید ضدروسی در رسانه‌های جهان انعکاس می‌یابد. اگرچه تحریم‌های ضدروسی اقتصاد مسکو را ۲.۱ درصد کوچک‌تر کرد اما این مقدار با پیش‌بینی ۱۵ درصدی غرب، فاصله قابل‌توجهی دارد؛ موضوعی که آشکار از شکست سیاست تحریم علیه کرملین حکایت می‌کند.
پیش از آغاز بحران اوکراین، ۲ هزار و ۵۰۰ تحریم علیه مسکو اعمال شده بود اما در فضای پسابحران به نوشته وب‌سایت «تاگس‌شاو» تنها طی یک سال گذشته ۱۱ هزار تحریم به تحریم‌های پیشین علیه مسکو افزوده شده است. بنابراین از زمان آغاز جنگ اوکراین، بیش از ۴۰ کشور جهان به شیوه‌های مختلف در صدد اعمال تحریم علیه مسکو برآمده‌اند.[1]
از آغاز مناقشه و جنگ روسیه و اوکراین، فعالان اقتصادی و تجاری تأکید کردند که بواسطه کمرنگ شدن روابط روسیه با کشورهای اروپایی و تحریم‌ها علیه مسکو، فرصتی مناسب برای تهران و مسکو برای بهره‌برداری بیش تر از بازار یکدیگر ایجاد شده است. پس از جنگ اوکراین شمار زیادی از شرکت‌ها و برندها با روسیه خداحافظی کردند و برخی شرکت ها نیز به طور موقت و برخی به طور دائم از روسیه خارج شدند . لذا مجموع اتفاقات یاد شده فرصت جدی و مناسبی برای ایران و تجار ایرانی فراهم کرده است و فعالان اقتصادی می‌توانند محصولات خود را روانه بازار روسیه کرده و از طریق تجارت با ارز ملی دو کشور رشد صادرات را رقم بزنند.
ایران به سبب موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی خود توانسته در دور زدن تحریم‌ها به روسیه کمک کند. از جمله عرصه‌های همکاری ایران و روسیه برای کاهش فشار تحریم به تلاش‌های ایران برای خنثی‌کردن تحریم‌های نفتی انتقال کشتی به کشتی است یا آنچه که در رسانه‌های غربی به عنوان ناوگان ارواح خطاب می‌شود و سپس انتقال وجه دریافتی از طریق شبکه‌های پولی پیچیده اشاره شده است. [2]
همچنین از آنجا که بزرگ‌ترین مشتریان غلات روسیه کشورهای الجزایر، مصر، ایران، اسرائیل، لیبی، پاکستان، عربستان سعودی، سودان و ترکیه هستند، غلات باید از طریق تنگه بسفر -تحت کنترل ترکیه- به دست آن‌ها برسد. این تنگه از نظر فنی در قلمرو ناتو قرار دارد و مسکو نگران است که این ائتلاف دسترسی‌اش را محدود کند. ترکیه پیش از این دسترسی کشتی‌های جنگی روسیه به این تنگه را قطع کرده است. اگر دسترسی به این تنگه بیش از این به خطر بیافتد، ایران می‌تواند به روسیه اجازه دهد تا به طور موثرتر از طریق خطوط ریلی به بسیاری از این بازارها دست یابد. [3]
در این میان یکی از مهم ترین خلاء ها در روابط تجاری و ترانزیتی دو کشور عدم تکمیل راه آهن رشت – آستارا از سوی ایران است که حلقه مفقوده کریدور ریلی شمال – جنوب (INSTC)است که ایران و روسیه از اعضای کلیدی آن هستند. تکمیل این پروژه تغییرات شگرفی در حجم تجارت و ترانزیت ایران نه تنها با روسیه بلکه با اوراسیا ایجاد می کند.
راه‌آهن رشت- آستارا از پروژه‌های اولویت‌دار ریلی ایران است. برای تکمیل این راه‌آهن هزینه ۸۰۰ میلیون یورویی برآورد شده و با توجه به اظهار تمایل روسیه برای مشارکت در تکمیل این پروژه ریلی ایران در حال پیگیری ساخت این دالان تجاری است. دولت روسیه به مشارکت در تکمیل راه‌آهن رشت- آستارا علاقمند است تا به‌صورت وام و یا روش‌های دیگر به تامین مالی این خط ریلی کمک کند. به همین منظور طی ماه‌های اخیر مذاکراتی با دولت روسیه در راستای توسعه ترانزیت میان دو کشور انجام شده است.[4]
ایگور لویتین، فرستاده ویژه و مشاور پوتین، دو بار در سال 2023 به تهران سفر کرده و در مجموع در شش ماه گذشته پنج بازدید داشته است. لویتین در آخرین سفر خود با شخصیت‌های ایرانی از جمله محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور و مسئول هماهنگی تیم اقتصادی دولت و علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار کرد. سفرهای مکرر لویتین به مذاکرات تهران و مسکو برای تکمیل کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) مرتبط است.
به نوشته فارین پالیسی، در حال حاضر امیدواری زیادی نسبت به گسترش روابط اقتصادی ایران و روسیه به عنوان هدف اصلی تحریم‌های غرب وجود دارد. INSTC پروژه‌ای است که می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در تغییر هندسه ترانزیت کالا در منطقه داشته باشد.
ایران همچنین مایل است از INSTC برای صادرات کالاهای کشاورزی خود به بازار روسیه استفاده کند تا جایی که آن‌ها می‌توانند با کالاهای کشاورزی ترکیه رقابت کنند. از این رو INSTC به عنوان یک پیشنهاد برد-برد محسوب می‌شود.[5]
در نهایت باید گفت عوامل بسیاری در همکاری‌های ایران و روسیه دخیل است. علاوه بر وضعیت سیاسی، عوامل دیگری از قبیل ثروت‌های طبیعی عظیم موجود در دو کشور به ویژه نفت و گاز، نیروی انسانی، توانایی‌های نظامی، تاثیرات منطقه‌ای و عوامل بین‌المللی باعث شده تا روابط مسکو ـ تهران اهمیت ویژه‌ای به خود بگیرد. هر چند روابط راهبردی و رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران و روسیه، به گفته مقامات و کارشناسان ارشد دو کشور، روابطی نوین و جدایی ناپذیر است و مناسبات دو همسایه، هیچ گاه در سطح و کیفیت شرایط کنونی نبوده است اما تقویت بیش از پیش همکاری‌های تجاری طرفین، امری ضروری و نیازمند اراده متقابل است.[6]اگر چه ایران و روسیه راه کم‌تأثیر کردن تحریم‌ها را پیدا کرده‌اند، اما فشار بر اقتصاد هر دو کشور همچنان ادامه دارد که لازمه‌ای برای ایجاد سازوکارها و سازمان‌های موازی مانند بریکس شده است.[7]
1. https://www.mashreghnews.ir/news/1497243/
2. https://www.imna.ir/news/675004
3. https://www.eghtesadnews.com/fa/tiny/news-571305
4. https://www.tahlilbazaar.com/news/202748
5. https://www.eghtesadnews.com/fa/tiny/news-571305
6. https://www.tahlilbazaar.com/news/202748
7. https://www.imna.ir/news/675004
