چالش‌های صادرات نفت یمن

محمدصالح قربانی

اواخر ماه جولای (اوایل مرداد) امسال خبرهایی مبنی بر توافق بین دولت نجات ملی یمن و عربستان سعودی منتشر شد که برخی رسانه ها آن را توافق بین دولت نجات ملی و دولت دست نشانده عربستان در یمن معرفی می کردند. یکی از بخش های مهم این توافق، آغاز مجدد صادرات نفت یمن بود ولی با گذشت بیش از یک ماه اوضاع تغییری نکرده است، اما چرا؟

برخلاف تصور رایج در رسانه‌ها که یمن را کشوری فقیر معرفی می‌کنند، این سرزمین دارای منابع غنی نفت و گاز در استان‌های مارب، شبوه و حضرموت است و از زمانی که عربستان سعودی و امارات با همراهی آمریکا و انگلیس به این کشور یورش برده و مناطق جنوبی را اشغال کردند، مشغول غارت ثروت‌های یمن به ویژه منابع نفت و گاز هستند.

زمانی که مردم یمن در کمبود شدید فرآورده‌های سوختی به سر می‌بردند و تا قبل از آتش بس در یمن، اشغالگران اجازه نمی‌دادند حتی یک کشتی حامل انرژی به بنادر استان الحدیده نزدیک شود، اما نفت استان حضرموت یمن را عربستان سعودی به اروپا یا چین می‌فروخت. نفت و گاز استان شبوه هم مانند ثروت‌های جزیره سقطری یمن توسط اشغالگران اماراتی به کشور‌های دیگر فروخته می‌شد.[1]

بخشی از درآمد ناشی از فروش آن، در مناطق تحت کنترل عربستان و امارات مصرف می شد اما ذره ای از آن در مناطق تحت کنترل انصارالله خرج نمی شد در صورتی که انصارالله از نظر جمعیتی، بر حدود سه چهارم جمعیت یمن حاکم است.

از این رو انصارالله یمن در راستای جلوگیری از تضییع بیش از پیش حقوق مردم یمن، تصمیم به حمله به بنادر نفتی در مناطق تحت کنترل دولت مورد حمایت عربستان گرفت که در پی آن صادرات نفت از اکتبر 2022 در یمن متوقف شد.

پس از آن دولت های سعودی و امارات، مانع از توافق بین یمنی ها می شدند. درآمدهای نفت خام بیش از 70 درصد از بودجه عمومی دولت را در دوره قبل از جنگ تشکیل می داد و دولت مستعفی در طول سال های جنگ علیرغم کاهش تولید از حدود 300000 بشکه به 70000 بشکه در روز، همچنان به طور کامل به درآمدهای نفتی متکی بود.

بر اساس گزارش های بانک مرکزی دولت مستعفی یمن، درآمدهای نفتی در سال 2020 به 700 میلیون دلار و در سال 2021 به 998 میلیون دلار رسید و در نیمه اول سال 2022 با جهش در فروش نفت دولت مستعفی به درآمد 800 میلیون دلاری رسید، درآمدی که به همه یمنی ها نمی رسید. توقف عرضه نفت خام باعث شد ارزش ریال یمن به سرعت سقوط کند و از 1260 ریال به ازای یک دلار در ژوئن 2022 به 1900 ریال برای هر دلار در تیرماه امسال برسد و در نتیجه موجب کاهش ذخایر ارزی این کشور شد.[2]

پس از گذشت 21 ماه از توقف صادرات نفت یمن، و همزمان با افزایش قدرت دولت نجات ملی یمن(انصارالله) و تضعیف و افزایش اختلافات درونی دولت مستعفی یمن، در اواخر ماه جولای، شاهد توافق بین دولت نجات ملی یمن و عربستان به نیابت از دولت مستعفی یمن بودیم.

طبق این توافق انصار الله در مقابل پایان دادن به تشدید تنش‌های اقتصادی از جانب دولت دست نشانده و لغو برخی تصمیمات بانک مرکزی اش(که در عرصه بین المللی به رسمیت شناخته شده اند) و همچنین از سرگیری پروازهای تجاری از فرودگاه صنعا به فرودگاه عمان (اردن) و بازگشایی مقصدهای جدید از جمله قاهره و دهلی نو به دولت اجازه صادرات نفت خام از این منطقه را خواهد داد.

بر اساس این توافق همچنین مقرر شده است دولت مستعفی یمن درآمدهای نفتی را به طور کامل به مدت 6 ماه که قابل تمدید است، دریافت کند و عربستان سعودی صورتحساب حقوق کارکنان بخش دولتی در مناطق تحت کنترل انصار الله را پرداخت کند در حالیکه این مبلغ معادل نیمی از سهم دولت از درآمدهای نفتی در همین دوره است.[3]

توافق به دست آمده، همچنین شامل برگزاری سلسله نشست‌هایی برای بررسی و حل چالش‌های اداری، فنی و مالی می‌شود که شرکت‌های هواپیمایی یمن با آن مواجه هستند و همچنین بر آغاز نشست‌هایی برای بررسی همه مسائل اقتصادی و انسانی بنا بر نقشه راه تهیه شده، تأکید دارد.[4]

رئیس شورای ریاست جمهوری یمن، رشاد العلیمی، شامگاه شنبه وارد شهر مکلا، مرکز استان حضرموت (جنوب شرق این کشور) شد تا از ریاض، پایتخت عربستان سعودی، نظارت کند تا بر صادرات اولین محصول نظارت کند. ارسال نفت خام پس از مدت تعلیق که حدود 3 میلیارد دلار زیان به خزانه داری عمومی وارد کرد.

اما پس از آن بود که دشواری های اجرای توافق نمایان شد. در 29 ژوئیه، دولت مصر اعلام کرد که بر اساس توافق اخیر، در حال بررسی امکان از سرگیری پرواز مستقیم بین قاهره و صنعا است. بررسی که تاکنون ادامه دارد.

با وجود فشارها، قاهره همچنان تمایلی نشان نمی دهد. تأخیر در موافقت مصر، موجب تزلزل اجرای مفاد توافقنامه اقتصادی اخیر و در نتیجه تاخیر دولت مستعفی در از سرگیری صادرات نفت خام یمن شده است. این تأخیر، دولت نجات ملی را نگران کرد و با صدور بیانیه ای به دولت مستعفی نسبت به از سرگیری صادرات نفت خام هشدار داد. [5]

از سوی دیگر همزمان با سفر رشاد العلیمی، رئیس شورای رهبری ریاست جمهوری یمن (دولت دست نشانده عربستان) به حضرموت، قبایل هم پیمان دولت مستعفی در استان های نفتی حضرموت و شبوه تهدید کردند اگر سهمشان از صادرات نفت داده نشود مانع صادرات نفت خواهند شد.

عبد ربه منصور هادی، رئیس جمهور سابق، سهم استان حضرموت که حدود 25 درصد از درآمد حاصل از فروش نفت تخمین زده شده بود، تایید کرده بود، اما ناظران معتقدند که دولت با توجه به شرایط کنونی نمی‌تواند به این درصد پایبند باشد. اگر بین دولت مستعفی و قبایل توافق صورت نگیرد، قبایل می توانند مانع از صادرات نفت شوند زیرا دولت مستعفی توان مقابله با آنان را ندارد.[6]

علاوه بر این موارد، مسائل دیگری نیز صادرات نفت یمن را با مشکلات مواجه کرده است. عربستان علی رغم این توافق، به صورت آشکار و نهان کارشکنی های خود را ادامه می دهد زیرا می داند زمانی که 50 درصد درآمد نفت یمن به دولت نجات ملی برسد، این دولت قوی تر و محبوب تر خواهد شد و این خواست سعودی ها نیست. آمریکا نیز برای ادامه حضور و نفوذ خود، خواهان اختلاف و درگیری بین یمنی هاست و صلح و ثبات در یمن خوشایند این کشور نیست.

[1] https://snn.ir/004Mt2

[2] https://www.alaraby.co.uk/economy/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%83%D9%88%D9%85%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D8%AF-%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A6%D9%86%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B5%D8%AF%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B7-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D9%86%D8%AD%D9%88-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%8A%D9%86-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D9%82%D9%81

[3] https://mdeast.news/?p=292479

[4] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1403/05/04/3127992/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%A7-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82-%D8%A8%D8%A7-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B9%D9%87%D8%AF-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF

[5] https://www.alaraby.co.uk/economy/%D8%AA%D8%B5%D8%AF%D9%8A%D8%B1-%D9%86%D9%81%D8%B7-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%86-%D9%8A%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1-%D8%A8%D8%B3%D8%A8%D8%A8-%D8%B1%D8%AD%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A9

[6] https://www.alaraby.co.uk/politics/%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%85%D9%86-%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D9%85%D9%88%D8%AA-%D9%88%D8%B4%D8%A8%D9%88%D8%A9-%D8%AA%D8%B5%D8%B9%D9%91%D8%AF-%D8%B6%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%83%D9%88%D9%85%D8%A9-%D9%84%D9%85%D9%86%D8%B9-%D8%AA%D8%B5%D8%AF%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B7