دلایل تعمیق شکاف بین روسیه و ارمنستان

امیرعلی یگانه

در روزهای اخیر کشور ارمنستان با اعلام خبر همکاری کامل با  دیوان کیفری بین المللی ،منطقه قفقاز را دچار یک غافلگیری نمود1 . اعلام این خبر به معنی نزدیک شدن ارمنستان به یکی از  سیستم های حقوقی جبهه غربی امری مهم برای روسیه می باشد.این  خبر موجی از واکنش ها را  نیز برانگیخت  زیرا دیوان کیفری در سال گذشته با اعلان جنایتکار جنگی بودن پوتین، هشدار داد در صورت سفر خارجی رییس جمهور روسیه به کشورهای عضو این دیوان باید وی را دستگیر کرد. این واقع نشان از افزایش اختلافات ارمنستان با روسیه دارد. دلایل افزایش شکاف میان دو کشور از ابعاد مختلفی برخوردار است:

جنگ ارمنستان و آذربایجان؛ یکی از مهم ترین مواردی که ارمنستان از روسیه  توقع داشت؛ حمایت کامل مسکو از ایروان در مقابل باکو بود که در جنگ سال گذشته این توقع برآورده نشد و این جنگ با برتری آذربایجان به اتمام رسید و امتیازات زیادی از ایروان گرفته شد. دولت غربگرای پاشینیان با این استدلال سعی خواهد نمود با نزدیکی به غرب حامیان جدیدی برای خود دست و پا کند2 تا در قبال آذربایجان از قدرت بیشتری برخوردار شود. پاشینیان نخست وزیر ارمنستان با کلید واژه اشتباه ایروان در تکیه بر روسیه میخواهد جایگزینی برای  همسایه شمالی خود که به عنوان برادر بزرگتر در این سال ها به آن تکیه میکرد بیاید.  این مساله  برای روسیه نیز از حساسیت بالایی برخوردار است زیرا ارمنستان به عنوان یکی از کشورهای ییرامونی روسیه باید تحت نظر مسکو باقی بماند و نفوذ غرب به این منطقه خط قرمز روسیه است و نزدیک شدن ارمنستان به ناتو و بقیه سیستم های ایجاد شده غرب برای مسکو به مثابه اعلان آژیر خطر می باشد .

متعادل شدن روابط ارمنستان با شرق و غرب ؛ به نظر می رسد کشور ارمنستان به درک جدیدی از سیاست خارجی خود رسیده است و میخواهد  همزمان از ظرفیت های ایالات متحده و حامیانش استفاده کند و روابط با روسیه را نیز در حد معقولی حفظ کند، این روند جدید ارمنستان میتواند برای روسیه سو تفاهمات جدی ایجاد کند زیرا تا چند سال قبل ایروان  به صورت کامل در جبهه روسیه کنش ورزی میکرد و این تغییر فرمان سیاست خارجی امری خطیر و حساس برای ایروان می باشد. غرب البته از این روند جدید ارمنستان استقبال خواهد نمود زیرا یکی از اهداف کلیدی غرب در منطقه قفقاز نفوذ در این منطقه3 برای کنترل رقیبان خود است،نفوذ غرب در این منطقه به معنای کنترل روسیه می باشد .در شرایط فعلی که روسیه مشغول جنگ در اوکراین است و تمام حواسش به پیروزی در این نبرد است ایالات متحده میتواند در منطقه قفقاز نیز حضور خود را تثبیت نماید و از جنوب به روسیه فشار بیاورد. روسیه نیز با اهرم های فشاری که در منطقه قفقاز دارد به راحتی حاضر به حضور ایالات متحده نمیشود.

کریدورها؛ یکی دیگر از نکاتی که در تحولات منطقه غرب آسیا و قفقاز کلیدی است بحث ایجاد کریدورهای ارتباطی برای جبهه شرق و غرب می باشد4. ابتکار یک کمربند و یک راه و کریدور شمال _ جنوب  برای جبهه شرق در سال های اخیر حکم دست برنده را دارد و می کوشد با تکمیل و بهره برداری هرچه زودتر از این دو راه اهداف  خود در نظم جهانی آینده  را پیاده کند. ارمنستان و ایران دو قطعه مهم در این هدف می باشند که از دست دادن آنها برای جبهه شرق خسارت بار است. در سمت مقابل نیز جبهه غرب بدیل های کریدوری جبهه شرق را طراحی کرده است، کریدور تورانی که نقشه ترکیه برای کشور های قفقاز و آسیای مرکزی می باشد یکی از بدیل های کریدور شمال جنوب است که ایالات متحده بوسیله ترکیه در حال تلاش برای راه آندازی آن است. طبعا با راه اندازی کریدور تورانی که حمایت های غرب را نیز دارد، طرح کریدور شمال جنوب که پشتوانه روسیه را دارد زیر سوال میرود و به حاشیه رانده خواهد شد. حمایت احتمالی ارمنستان از طرح های بدیل کریدور شمال جنوب میتواند روابط دوجانبه این کشور با روسیه را بیش از پیش تضعیف کند. این مساله کریدورها برای دو جبهه شرق و غرب بسیار حائز اهمیت است و هیچ بعید نیست برای استقرار هرکدام از این طرح ها جنگی در منطقه به راه بیافتد.

 در مجموع باید اشاره کرد، دولت ارمنستان در سال های اخیر با رویکردی غرب گرا در پی فاصله گرفتن از همسایه شمالی خود است و ناخواسته  بر روی طرح غربی ها مبنی بر نفوذ بر ایروان مهر تایید میزند، مساله جنگ اذربایجان و ارمنستان یکی از مهم ترین اتفاقات در سال های اخیر در منطقه قفقاز می باشد که کشورهای فرامنطقه ای با طرح های کلان خود در پی آتش افروزی در منطقه قفقاز برای رسیدن به اهداف شوم خود دارند و کشورهای منطقه از جمله ارمنستان و آذربایجان باید فراتر از مشکلات خود،دورنمای قفقاز را نیز بنگرند و به راحتی در پازل طراحی شده قدرت های فرامنطقه ای بازی نکنند.

 1. https://www.france24.com/en/asia-pacific/20240201-armenia-joins-international-criminal-court-moscow-decries-unfriendly-step

2. https://eurasianet.org/armenian-pm-sees-no-advantage-in-russian-troop-presence-as-ties-with-moscow-deteriorate-further

3. https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13762-is-it-america%E2%80%99s-hour-in-the-caucasus?.html

4. https://foreignpolicy.com/2023/11/02/azerbaijan-armenia-zangezur-corridor/