توان بازدارندگی ایران و اقدامات نمایشی آمریکا

حکیمه زعیم باشی

 جمهوری اسلامی ایران از جمله معدود کشورهایی است که با تعدد همسایگان و قرار گیری در یک محیط استراتژیک، یک واحد سیاسی بین المللی ویژه با تهدیدات متکثر به شمار می رود؛ بنابراین در راهبرد امنیتی خود با توجه به اتحادهای سیاسی و نظامی کشورهای منطقه با غرب و تنش سیاسی برخی از کشورهای غربی با خود، بر سیاست بازدارندگی تاکید کرده و همواره سعی در افزایش قدرت بازدارندگی‌اش دارد. عمده ترین محور نگرانی های امنیتی ایران دفاع از تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشور است؛ بنابراین اقتدار نظامی ایران محدود به دفاع بوده و به همین دلیل راهبرد بازدارندگی را در دستور کار خود قرار داده است.

بازدارندگی ازجمله مفاهیم راهبردی است که به معنی جلوگیری از بروز اقدام‌های تهدیدآمیز از راه تهدید کردن و نمایش قدرت می‌باشد و در هر دو حوزه استراتژى و دیپلماسى کاربرد دارد.

هر چند امنیت نظامی و کسب بازدارندگی دفاعی جایگاهی محوری در سیاست امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد اما با توجه به اینکه ساخت تسلیحات هسته‌ای جایی در بازدارندگی دفاعی ج.ا.ایران ندارد،  جایگاه امنیت نظامی و بازدارندگی دفاعی در سیاست امنیت ملی در برنامه و پرونده هسته‌ای، به مراتب کمتر از سایر مقوله های امنیت و به خصوص امنیت هویتی بوده است.[1]

ایران در تفکر بازدارندگی خود بیشتر بر موقعیت استراتژیک خود در سیستم منطقه ای و بین المللی تاکید دارد و به دنبال بهره گیری از آن در خنثی سازی حملات احتمالی از طریق بالابردن هزینه دشمن و همچنین تحمیل فشارهای سیستمی بر آن است. بنابراین مهمترین تواناییهای ایجاد بازداندگی خود را درموارد ذیل می بیند:

1-      موقعیت ژئوپلیتیکی و توپولوژی ایران که اشغال آن را مشکل می سازد؛

2-      سواحل طولانی با خلیج فارس و دریای عمان به عنوان سرزمین اصلی تولید انرژی جهان؛

3-      موقعیت عبوری تنگه هرمز و کنترل ایران بر آن؛

4-      موقعیت نظامی برتر در منطقه؛

5-      ساختار مننوع نیروهای نظامی ایران به ویژه توان بسیج جمعیت در زمان ضرورت؛

6-      امکان به کارگیری نیروهای شبه نظامی در صورت ضرورت؛

7-      توان شبکه سازی ایران در منطقه؛

8-      توان اختلال در شبکه های ژئوپلیتیکی و ژئوکالچری و ژئواکونومیکی سیستم بین الملل.

از بین این هشت مورد دو توانایی در طراحی سیستم بازدارندگی ایران از درجه اهمیت بیشتری برخوردارند:

1-      توان شبکه سازی؛ ایران از منظر ژئوپلیتیکی، توان شبکه سازی را دارد. ایفای نقش پیوندی بین آسیای مرکزی و قفقاز، خلیج فارس و آسیای جنوب غربی از آن جمله می باشد.

2-      توان اختلال در شبکه های موجود؛ ایران از این توانایی به منظور تحمیل خسارت غیرقابل تحمل بر دشمنان به سهولت استفاده می کند و در سیستم بازدارندگی خود بیشتر بر این نوع توان تاکید دارد.[2]  

با اتفاقات و تحولاتی که اکنون در منطقه خاورمیانه در حال وقوع است. بحث بازدارندگی در محافل تخصصی و بین اندیشمندان سیاسی-امنیتی ایران بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. برخی معتقدند ایران نیازمند بازنگری در قدرت بازدارندگی خود است و باید به بازدارندگی کامل هسته ای دست پیدا کند و برخی معتقدند سیاست بازدارندگی که جمهوری اسلامی ایران تاکنون در پیش گرفته، کافی می باشد.

تهدیداتی که در روزهای اخیر از سوی آمریکایی‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح شد و پس از آن حملاتی که به عراق و سوریه انجام دادند آن هم به ادعای تلافی کشته‌شدن سه نیروی آمریکا در حملات پهپادی به اردن، در واقع پیام واضحی داشت آن هم اینکه ایالات متحده توان مقابله با قدرت بازدارندگی ایران را ندارد و حتی به زعم برخی از رسانه‌های این کشور از جمله ان‌بی‌سی نیوز، این حملات صرفاً جنبه تشریفاتی داشته و آمریکایی‌ها نتوانستند به اهداف واقعی خود دست یابند.

بر این اساس، بنظر می رسد حتی اگر چنین اقداماتی از جانب آمریکا ادامه پیدا کند به این دلیل است که در واقع دولت آمریکا می خواهد به افکار عمومی داخلی خود اطمینان دهد که در برابر تهاجم کشورهای دیگر بیکار نخواهد نشست و انتقام کشته شدن سربازانش را گرفته است  و از سوی دیگر می‌خواهد به جهان نشان بدهد که برای توازن در منطقه و جلوگیری از تشدید تنش‌ها در خاورمیانه این حملات را انجام می‌دهد اما تاکنون اقدامات تهاجمی آمریکا علیه کشورهای منطقه در افکارعمومی جهان چیزی جز نقض حاکمیت این کشورها را نشان نداده است. بنابراین، نقض حاکمیت کشورهای عراق، سوریه و یمن می‌تواند شبکه ای از قدرت و بازدارندگی منطقه ای و حتی جهانی را علیه رژیم صهیونیستی و آمریکایی‌ها بوجود بیاورد که چالش های بزرگ‌تری را برای آن‌ها رقم بزند.

1.       تحلیل جایگاه بازدارندگی دفاعی در سیاست امنیت ملی ج.ا.ایران در پرونده هسته‌ای/ فصلنامه علوم و فنون نظامی/ حسین مهدیان ،جلال ترکاشوند و کامل منیری/خرداد1401.

2.       نگرشی تئوریک بر طراحی مدل بازدارندگی سیاست خارجی ایران/ فرهاد قاسمی/فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک.