مناسبات باکو و تل‌آویو

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، رژیم صهیونیستی با هدف خروج از انزوای منطقه‌ای و بین المللی سعی در گسترش روابط خود در سطوح مختلف با کشورهای قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی در چارچوب دکترین پیرامونی داشته است. در این راستا به نظر می‌رسد در گسترش روابط با برخی از کشورهای منطقه از جمله قزاقستان و آذربایجان موفق بوده است. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد همکاری دو بازیگر فاقد اکثریت شاخص‌های «اتحاد استراتژیک» از جمله منحصربه‌فرد بودن روابط، عمق روابط، اهداف استراتژیک همگرا، نهادینه‌سازی و تعریف دقیق مفاهیم دشمن، تهدید و حضور رقبا است. در نتیجه، در مقایسه با مفهوم «اتحاد استراتژیک»، عبارت «همکاری تاکتیکی» قدرت تبیین بیشتری برای درک روابط اسرائیل و آذربایجان دارد.

تقریباً از ابتدای استقلال آذربایجان روابط دیپلماتیک بین تل‌آویو و باکو برقرار شد. اگرچه به مدت 30 سال باکو هیچ نمایندگی در تل‌آویو نداشت، اما روابط رژیم صهیونیستی با آذربایجان که بیشترین جمعیت یهودی را در قفقاز جنوبی و غرب آسیا (پس از ترکیه) دارد، توسعه یافت.[1]

روابط تل‌آویو و باکو در سه سال گذشته که با افتتاح سفارت آذربایجان در اراضی اشغالی وارد مرحله جدیدی شد، برای مثال در سال 2022 مدیر دفتر بین المللی GRATA آذربایجان در نشستی که توسط «اتاق بازرگانی و صنایع اسرائیل و آذربایجان» در شهر شوشی در منطقه قره‌باغ برگزار شد، شرکت کرد. در این دیدار چشم انداز همکاری شرکت های اسرائیلی و آذربایجانی برای احیای اقتصاد منطقه قره باغ مورد بررسی قرار گرفت. در این مراسم یادداشت همکاری سه جانبه بین «آژانس توسعه تجارت کوچک و متوسط ​​جمهوری آذربایجان»، «فدراسیون اتاق‌های بازرگانی اسرائیل» و «اتاق بازرگانی و صنایع اسرائیل و آذربایجان» امضا شد.»[2]

در همین راستا حجم مبادلات تجاری اسرائیل با آذربایجان در دو ماهه اول سال 2023 به 334.1 میلیون دلار رسید که 26.36 درصد نسبت به دوره قبل در سال 2022 افزایش داشت، در حالی که سهم اسرائیل در کل گردش مالی آذربایجان 4.66 درصد بیشتر شد. به گفته جورج دیک، سفیر رژیم صهیونیستی در آذربایجان، انتظار می‌رود گردش مالی تجاری دوجانبه بین دو کشور در سال جاری دو برابر شود.

در کنار اقتصاد، همکاری‌های متقابل آذربایجان و اسرائیل در زمینه‌های استراتژیک دیگری مانند نظامی، فناوری و مبارزه با تروریسم نیز توسعه یافته است. تقویت پتانسیل دفاعی جایگاه پیشروی در همکاری بین دو طرف نیز دارد.

علاوه بر بخش‌های استراتژیک، حوزه‌های گردشگری، کشاورزی، بهداشت و منابع انرژی از دیگر زمینه‌های اصلی توسعه روابط آذربایجان و اسرائیل در سال‌های اخیر بوده است. ایجاد نمایندگی‌های گردشگری و تجاری آذربایجان در اسرائیل در سال 2021 را می‌توان گامی بزرگ در جهت گسترش روابط دوجانبه دانست.

از این منظر، افتتاح سفارت آذربایجان در اراضی اشغالی در 29 مارس 2023 را باید نتیجه 30 سال همکاری و مشارکت راهبردی دانست. سفر اخیر الی کوهن، وزیر امور خارجه رژیم صهیونیستی به آذربایجان در آوریل 2023 نیز به همراه یک هیئت بزرگ اقتصادی گواه روشنی بر پویایی روابط دوجانبه است.[3]

آشکارترین حوزه همکاری رژیم صهیونیستی و آذربایجان، حوزه تعاملات نظامی و امنیتی است. در مارس 2023 مؤسسه بین‌المللی صلح استکهلم اعلام کرد در حال حاضر اسرائیل مسئول تولید نزدیک به 70 درصد تسلیحات آذربایجان است.

از دیگر حوزه‌های همکاری دوجانبه تل‌آویو و باکو، برنامه آذربایجان برای تأسیس یک مرکز امنیت سایبری با کمک اسرائیل است. وزیر توسعه دیجیتال و حمل‌ونقل آذربایجان چندی قبل تصریج کرد این مرکز براساس توافق با یک دانشگاه اسرائیلی در حال تأسیس است و به زودی فعالیت خود را آغاز خواهد کرد. وی توضیح داد در این پروژه، امنیت سایبری مربوط به مشاغل کوچک و متوسط ​​دولتی و خصوصی در دستور کار هستند.[4] اما نکته قابل توجه آنکه جزئیات بیشتری از این طرح ارائه نداد.

با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت آذربایجانی Prosol برای تقویت آموزش سایبری در این کشور از کارشناسان اسرائیلی استفاده می‌کند تا ظرفیت‌های خود را ارتقا دهد.‌[5]

همکاری در بخش انرژی نیز یکی دیگر از ارکان مناسبات باکو و تل‌آویو است. اسرائیل در حال حاضر یک سوم نفت مورد نیاز خود را از آذربایجان وارد می‌کند و گفته می‌شود شرکت دولتی نفت آذربایجان (SOCAR) احتمالاً فروش خود را به اسرائیل گسترش خواهد داد.

بنابراین باکو بزرگترین تامین کننده نفت اسرائیل است و حدود 40 درصد از مصرف سالانه آن را تامین می‌کند، در حالی که اسرائیل ششمین واردکننده نفت آذربایجان است. نفت از طریق خط لوله‌ای از طریق ترکیه به اراضی اشغالی می‌رسد. علاوه بر این، یکی از شرکت‌های تابعه شرکت دولتی نفت آذربایجان (SOCAR) در اکتشاف نفت و گاز در سواحل اسرائیل مشارکت 
دارد. این پروژه اولین در نوع خود برای سوکار در خارج از منطقه خزر است و می‌تواند به تلاش این شرکت برای تبدیل شدن به یک شرکت نفتی بین المللی کمک کند. [6]

در پایان باید گفت باکو و تل‌آویو تلاش می‌کنند مراوداتشان چندان علنی نباشد که این مسئله می‌تواند به دلیل نگرانی‌های امنیتی و جلوگیری از برانگیختن حساسیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی باشد. با این حال اظهارات مقامات آذربایجان نشان می‌دهد منطقه قره‌باغ عرصه اصلی فعالیت اسرائیلی‌هاست. چنانکه رئیس مجلس ملی آذربایجان در مراسم جشن هفتاد و پنجمین سالگرد تأسیس رژیم صهیونیستی در باکو گفت: شرکت‌های اسرائیلی در بازسازی قره باغ و زنگزور شرقی مشارکت دارند. [7] همچنین مقامات باکو مدعی‌آند حدود 10 تا 15 شرکت اسرائیلی قبلاً از طریق سفارت اسرائیل برای مشارکت در پروژه های قره باغ درخواست داده‌اند.

در واقع آذربایجان امیدوار است بتواند با صدور مجوز برای حضور شرکت‌های مختلف خارجی از جمله اسرائیلی استیلای خود بر قره‌باغ را همیشگی کند.

حکیمه زعیم‌باشی

 1.         . https://www.gazeteduvar.com.tr/azeri-ermeni-catismasinda-israilin-rolu-makale-1502214

[2] . https://gratanet.com/news/israel-azerbaijan-chamber-of-commerce-and-industry

[3]. https://www.jpost.com/opinion/article-742678

[4] . https://en.trend.az/business/it/3670185.html

[5] . https://www.intelligenceonline.com/surveillance--interception/2022/09/12/prosol-enlists-israeli-experts-to-boost-azerbaijani-cyber-training,109811628-art

[6] . https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/azerbaijans-cooperation-israel-goes-beyond-iran-tensions

[7] . https://report.az/en/foreign-politics/israeli-companies-join-reconstruction-of-karabakh-east-zangazur/