صلح دست نیافتنی؟

امین مهدوی

جنگ روسیه و اوکراین که در فوریه 2022 آغاز شد، به یکی از مهم‌ترین بحران‌های بین‌المللی معاصر تبدیل شده است. این جنگ نه تنها تاثیرات وسیعی بر منطقه‌ی شرق اروپا داشته، بلکه پیامدهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای در سراسر جهان بر جای گذاشته است. برای همین است که تقریبا بسیاری از کشورهای جهان در شرق و غرب به دنبال یافتن راهی برای صلح و پایان دادن به این جنگ هستند.

جدیدترین تلاش‌ها

در جدیدترین تلاش‌ها برای ایجاد گفتگو بین رهبران مسکو و کی‌یف سفر آقای اوربان به روسیه بود که خود را حامی پیام صلح از طرف اروپا معرفی کرد.[1] هرچند این اقدام با اعتراضات زیادی در اروپا و اوکراین مواجهه شد، اما طرف روسی از آن استقبال کرد و از آن به عنوان یک گزینه‌ي قابل مذاکره یاد کرد. این سفر که بعد از کنفرانس صلح سوئیس برگزار شد، نشان از تلاش کشورهای مختلف برای میانجیگری و پایان دادن به جنگ اوکراین دارد. زیرا فرسایشی شدن این جنگ علاوه بر زیان‌های گسترده مالی برای کشورهای مختلف در حال خارج شدن از محدوده‌ي کنترل است که می تواند زمینه ساز یک جنگ بزرگتر باشد. جنگی که برخی مانند ترامپ آن را جنگ جهانی سوم می‌دانند و معتقدند که اگر این جنگ به زودی به پایان نرسد، سرانجامی خوش نخواهد داشت.

صلح چگونه حاصل می‌شود؟

نخستین و اساسی‌ترین شرط برای دستیابی به صلح، آغاز مذاکرات دیپلماتیک جدی بین روسیه و اوکراین است. مذاکرات باید شامل نمایندگان دو کشور و احتمالاً ناظران بین‌المللی از سازمان ملل متحد یا دیگر نهادهای معتبر باشد. هدف این مذاکرات باید دستیابی به توافقی جامع در مورد مسائل مرزی، وضعیت حقوقی مناطق مورد مناقشه و ترتیبات امنیتی باشد. درکنار آن دو کشور باید دغدغه‌های امنیتی یکدیگر را درک کنند و البته برای روسیه تضمین ناتو مبنی بر عدم عضویت اوکراین امری مهم و راهبردی است.[2]

 در کنار آن یکی از پیچیده‌ترین مسائل در این جنگ، وضعیت مناطق مورد مناقشه در شرق اوکراین است. توافق بر سر خودمختاری محدود برای این مناطق تحت نظارت بین‌المللی می‌تواند یکی از راه‌حل‌های موثر باشد. این مناطق باید حق خودگردانی در برخی امور داخلی را داشته باشند، اما همچنان بخشی از اوکراین باقی بمانند. این موضوع یکی از بزرگترین گره‌های مذاکرات خواهد بود، زیرا روسیه با توجه به هزینه ها  و تلفاتی که داشته است به نظر می‌رسد حاضر به عقب نشینی از مناطق تحت تسلط خود نخواهد بود و اوکراین نیز حاضر به صلح در این شرایط نیست. حل این مسئله در مذاکرات مستقیم و غیر مستقیم می تواند راه‌گشای مسئله‌ی جنگ اوکراین باشد و زمینه ساز پایان درگیری ها.

در کنار آن ایجاد یک منطقه غیر نظامی در محل درگیری و خروج نظامیان از دیگر لازمه‌های شکل گیری صلح است تا از تشدید یا ایجاد مجدد تنش جلوگیری شود. علاوه بر آن این دو کشور نیاز به بازسازی گسترده دارند، به ویژه اوکراین. بنابراین ارائه بسته‌های تشویقی مالی به هر دو کشور در صورت صلح نیز می تواند در تسریع فرایند صلح موثر باشد[3].

هم چنین نقش کشورهای بزرگ مانند ایالات متحده و چین در شکل دهی صلح بسیار حائز اهمیت است. قدرت های بزرگ می توانند براساس میزان نفوذ خود بر روسیه و اوکراین آنها را به پای میز مذاکره بنشانند. در واقع وجود اراده‌ي بین المللی جدی برای پایان جنگ دیگر ضرورت مهم است که باید دید آیا نفع آمریکا و شرکای آن در ادامه‌ي جنگ است یا صلح. همین موضوع برای چین نیز صدق می‌کند که آیا ادامه‌ي جنگ برای آنها نفع بیشتری خواهد داشت یا پایان آن. هرچند همه ي قدرتهای بزرگ از تلاش برای پایان جنگ سخن می گویند اما سیاست‌های اعمالی آنها بسیار مهم تر از سیاست‌های اعلامی است.

موانع صلح

 شاید مهم ترین مسئله در عدم صلح، بی‌اعتمادی عمیق بین روسیه و اوکراین نسبت به یکدیگر باشد. حوادث گذشته و نقض‌های مکرر آتش‌بس توسط هر دو طرف باعث شده تا هرگونه مذاکره با شک و تردید روبرو شود.

در کنار آن دخالت‌های خارجی از سوی کشورها و نهادهای بین‌المللی نیز می‌تواند به عنوان مانعی برای صلح عمل کند. این دخالت‌ها می‌تواند موجب پیچیدگی بیشتر در مذاکرات شود و به جای تسهیل صلح، تنش‌ها را افزایش دهد. همانطور که گذشت اراده‌ی قدرت های بزرگ مسئله ي مهمی است که باید به آن توجه داشت.

 علاوه بر آن فشارهای داخلی در هر دو کشور نیز می‌تواند به عنوان مانعی برای صلح عمل کند. در روسیه، ناسیونالیست‌ها و گروه‌های تندرو ممکن است هرگونه توافق با اوکراین را به عنوان خیانت تلقی کنند. در اوکراین نیز، بخش‌هایی از جامعه ممکن است از هرگونه توافق که حاکمیت ملی آنها را تحت الشعاع قرار دهد، ناراضی باشند.

هم چنین وضعیت مناطق اشغالی مانند کریمه و دونباس از دیگر موانع جدی است. هر دو طرف ادعاهای متفاوتی درباره این مناطق دارند و توافق بر سر وضعیت آنها بسیار دشوار است.

بنابراین اقدامات اخیر برای ایجاد صلح در جنگ روسیه و اوکراین نشان‌دهنده تلاش‌های جامعه بین‌المللی برای پایان دادن به این بحران است. اگرچه چالش‌ها و موانع زیادی وجود دارد، اما تلاش‌های مداوم در زمینه مذاکرات دیپلماتیک، تبادل اسرا، ایجاد مناطق امن و حمایت‌های اقتصادی و انسانی می‌تواند به تدریج به صلح پایدار منجر شود. نقش سازمان‌های بین‌المللی و همکاری کشورهای مختلف در این فرآیند بسیار حیاتی است و امید می‌رود که با ادامه این تلاش‌ها، راه‌حل‌های صلح‌آمیز برای این بحران پیدا شود و جهان بار دیگر روی صلح را ببیند.

[1] euronews.com

[2] cepa.org

[3] carnegieendowment.org