راهی که به رم ختم نشد

ایتالیا کشوری است که بیش از یک دهه با بحران اقتصادی درگیر است و با آن دست و پنجه نرم میکند، این کشور در سالهای بحران مالی۲۰۰۸ با چالش های بسیاری روبه رو شد و پس از آنکه همکاران و همراهان اروپایی نتوانستند به نحوی شایسته به آن کمک کنند، موجبات دلسردی و دوری از طرف های غربی برای دولتمردان این کشور شد. چین توانست به خوبی از این فرصت پیش آمده استفاده کند و روابط اقتصادی خود را با ایتالیا گسترش دهد و تبدیل به یک شریک مهم برای این کشور شود. اوج این روابط به سفر شی جین پینگ به ایتالیا برمیگردد.

در سال 2019، در جریان سفر رئیس جمهور چین شی جین پینگ به رم، ایتالیا با تبدیل شدن به اولین کشور گروه هفت (G7) که به ابتکار کمربند و جاده چین (BRI)، بزرگترین زیرساخت جهانی  تعریف شده تا زمان حال، پیوست. ایالات متحده و اروپا این اقدام را شوکه آور و به تعبیری یک خیانت بزرگ ژئوپلتیک به غرب دانستند. شی دلایل خاص خود را برای همکاری با ایتالیا داشت. این کشور به‌عنوان یک پایانه اصلی در امتداد جاده ابریشم باستانی عمل می‌کرد، و گنجاندن ایتالیا در BRI به شی کمک کرد تا ابتکار سیاست خارجی خود را به دوران طلایی شکوفایی و نفوذ چین پیوند دهد. همچنین ارتباطات پایداری بین دو کشور وجود دارد: ایتالیا بزرگترین جمعیت چینی در اروپا را در خود جای داده است، در حالی که این دوکشور در تولید پارچه، کالاهای چرمی و غیره ارتباطات تجاری عمیقی دارند. از آنجایی که چین به دنبال افزایش نفوذ خود در اروپا، ایجاد شکاف در اتحادیه اروپا و ایجاد اختلاف بین واشنگتن و بروکسل بود، ایتالیا به عنوان نقطه ضعفی ظاهر شد که می توانست بر آن فشار بیاورد.[1]

 تحت حمایت این ابتکار عمل، بانک ها و شرکت های چینی همه چیز را از نیروگاه ها، راه آهن، بزرگراه ها و بنادر گرفته تا زیرساخت های مخابراتی، کابل های فیبر نوری تامین مالی میکردند و در ساخت آنها نیز نقش کلیدی داشتند. ایتالیا که طی یک دهه از سه رکود اقتصادی رنج می برد، به دنبال جذب سرمایه گذاری و گسترش دسترسی صادرات ایتالیا به بازار بزرگ چین بود. در آن زمان، بسیاری از ایتالیایی‌ها احساس می‌کردند که توسط اروپا رها شده‌اند، در حالی که دولت پوپولیستی آن نسبت به اتحادیه اروپا بدبین بود و بیش از آن مایل بود که برای برآوردن نیازهای سرمایه‌گذاری خود به چین روی بیاورد. ایتالیا فرصتی را  پیش روی خود دید تا از وزن سیاسی خود برای امضای BRI استفاده کند، به این امید که دیگران را برای توجه و سرمایه گذاری چین شکست دهد و خود به عنوان یک شریک مهم و راهبردی دیده شود و بتواند از مزایای اقتصادی این طرح بهره ببرد.

با این حال، به زودی آشکار شد که BRI امیدها و انتظارات ایتالیا را برآورده نخواهد کرد. تحت نظارت BRI، ایتالیا ترتیبات سازمانی متعددی را با چین امضا کرد که همه چیز را از مالیات مضاعف گرفته تا به رسمیت شناختن برخی الزامات بهداشتی برای صادرات گوشت خوک، اماکن فرهنگی و میراث فرهنگی، و موافقت‌نامه‌های تجاری جزئی را پوشش می‌داد. اما این ترتیبات نتوانست به طور اساسی مسیر روابط اقتصادی ایتالیا و چین را تغییر دهد. از زمان پیوستن ایتالیا به BRI، صادرات این کشور به چین از 14.5 میلیارد یورو به 18.5 میلیارد یورو افزایش یافته است، در حالی که صادرات چین به ایتالیا رشد بسیار چشمگیری داشته است و از 33.5 میلیارد یورو به 50.9 میلیارد یورو رسیده است. سرمایه گذاری چین در کشورهای غیر BRI در اروپا بسیار بیشتر از سرمایه گذاری های خود در ایتالیا بوده است، به طوری که سرمایه گذاری مستقیم خارجی چین در ایتالیا از 650 میلیون دلار در سال 2019 به تنها 33 میلیون دلار در سال 2021 کاهش یافته است. پایگاه داده دیگری گزارش می دهد که چین از سال 2005 تاکنون 24 میلیارد دلار در ایتالیا سرمایه گذاری کرده است، اما تنها 1.83 میلیارد دلار از آن پس از تصمیم ایتالیا برای پیوستن به BRI انجام شد. تجربه ایتالیا نشان می‌دهد که پیوستن به BRI لزوماً موقعیت ویژه یک کشور مهم را با چین به ایتالیا اعطا نمی‌کند یا تجارت و سرمایه‌گذاری بیشتری را با چین تضمین نمی‌کند که در غیاب BRI  میتوانداتفاق بیوفتد.[2]

از آنجایی که مشخص شد BRI یک نوشداروی اقتصادی نخواهد بود، دولت ایتالیا شروع به ارزیابی مجدد کرد که آیا باید به عضویت خود ادامه دهد یا خیر. در سال گذشته، جورجیا ملونی، نخست وزیر ایتالیا، اشاره کرده بود که پیوستن به BRI یک "اشتباه بزرگ" بوده است و میتواند امینت ایتالیا را در آینده به خطر بیاندازد، پس باید چاره ای اندیشیده شود. اساساً، خروج ایتالیا از BRI منعکس کننده همگرایی رو به رشد ترانس آتلانتیک در چالشی است که چین ایجاد می کند. در واقع اروپا به دنبال کاهش وابستگی خود به چین است تا بتواند به عنوان یک شریک با آن تعامل سازنده تری داشته باشد و در کنار آن بتواند با شرکای سنتی خود ضمن حفظ روابط قدرت چانه زنی بیشتری به دست آورد.

بنابراین،  روند معکوس ایتالیا در مورد BRI را باید کمتر ناشی از ملاحظات اقتصادی و بیشتر ناشی از واقعیت ژئوپلیتیک جدید پیش روی اروپا دانست زیرا آنها نسبت به نیات چین بد بین هستند و همکاری نزدیک چین با روسیه دراین ابتکار برای اروپا دلیل محکمی است که باید با این طرح با احتیاط برخورد کرد[3].

ایتالیا به عنوان منعکس کننده این نگرانی ضربه محکمی به این طرح وارد کرده است، هرچند خانم نخست وزیر بیان داشته است که این کشوربه دنبال قرارداهای اقتصادی جایگزین است تا بتواند هم چنان با پکن وابط خوبی داشته باشند، اینکه پکن چه پاسخی به این اقدام ایتالیا خواهد داد و اینکه آیا این کشور را تنبیه میکند یا خیر موضوعی است که در چند وقت آینده مشخص خواهد شد.

امین مهدوی

[1] www.foreignpolicy.com

[2] www.cfr.org

[3] www.npr.org