خنجر از پشت به روسیه؟

امین مهدوی

کشورهای آسیای مرکزی  در لبه پرتگاه ژئوپلیتیک راه می روند. این کشورها باید به گونه ای فعالیت کنند که هم بتوانند روابط با روسیه را حفظ کنند و هم به خواسته های غرب درباره تحریم ها علیه روسیه واکنش مناسب نشان دهند. به نظر می رسد قزاقستان در مدیریت این کار بهتر از قرقیزستان و دیگر کشورهای منطقه عمل می کند و توانسته است تا حد زیادی تعادل را حفظ کند.

در ماه‌های اخیر، رهبران قزاقستان و قرقیزستان با هدف حفظ روابط خوب با همه طرف‌های درگیر در جنگ اوکراین، به حرکات نمایشی و  لفاظی های رسانه‌ای روی آورده‌اند. برای مثال، قاسم توکایف، رئیس جمهور قزاقستان، در سفر چندی پیش خود به آلمان، صحبت‌ها و تکذیبه‌های قبلی مبنی بر اینکه قزاقستان تسهیل کننده طرح‌های واردات موازی و فرار از تحریم‌های روسیه بوده است را تکرار کرد و تاکید کرده است که آستانه «به صراحت اعلام کرده است که از رژیم تحریم‌ها پیروی خواهد کرد». در عین حال، توکایف گفت که قزاقستان «ضد روسیه» نیست و «همکاری همه جانبه با روسیه را که طولانی‌ترین مرز مشترک با [قزاقستان] دارد» را ارزشمند می‌داند[1].

درهمین چارچوب، سادیر جاپاروف، رئیس جمهور قرقیزستان نیز، اتهامات ایالات متحده مبنی بر نقض تحریم‌ها توسط کشورش را رد کرده است. او در اظهاراتی گفت: «هیچ دلیلی برای چنین باوری وجود ندارد. روسیه و چین به قرقیزستان کوچک وابسته نیستند».[2]

به نظر می رسد این رویکرد دوگانه در کشورهای آسیای مرکزی چندان موفق نخواهد بود. این مسئله را از تحریم چند شرکت قرقیز به بهانه‌ی دور زدن تحریم ها علیه روسیه می توان متوجه شد. در این بین قزاقستان با توجه به اینکه یک کشور مهم برای اروپا و آمریکا است، غرب حاضر نیست به سادگی آن را از دست بدهد و تا حد زیادی با آن مماشات می کند.

در کنار این مسئله به نظر آقای توکایف توانسته است که یک چهره همراه و زیبا از قزاقستان به افکار عمومی غرب ارائه دهد و اینگونه کشورش را از فشارهای احتمالی غرب در امان نگه داشته است. همچنین این کشور به درخواستها و شکایات غرب بیشتر رسیدگی می کند و تلاش می کند خود را همراه با غرب نشان دهد.

آقای توکایف به خوبی توانسته است بر اساس کارت های بازی که در اختیار دارد یک بازی متعادل را پیش ببرد. او الحاق لوهانسک و دونتسک به روسیه را به رسمیت نشناخت و همین طور در دیدرای که با آقای پوتین داشت در کنفرانس خبری به زبان قزاقی صحبت کرد.[3]

 در واقع توکایف به غرب سیگنال های واضحی را ارسال کرد که کشورش به دنبال پیروی کورکورانه از روسیه نیست. این رویکرد او در کنار همکاری رسانه‌ای قزاقستان با خبرگزاری های غربی و اندیشکده های آنها زمینه های تصویرسازی مثبت از این کشور را تسریع کرده است. بنابراین قزاقستان بر اساس شناخت طرف غربی و نیازسنجی بومی خود به ابتکاراتی دست زده است که بتواند خشم غرب را کنترل کند و از تحریم ها در امان باشد.

در مقابل، باید گفت که همراهی و مماشات غرب با قزاقستان صرفا به خاطر دیپلماسی موفق آنها نیست، بلکه دو مسئله مهم اقتصادی دیگر هم مطرح است. اول اینکه قزاقستان دارای منابع غنی نفت و گاز است و غرب نمی خواهد امنیت تامین انرژی در سطح جهان بیش از این متزلزل شود، بنابراین با قزاقستان در بسیاری از موارد همراهی می کند. دیگر آنکه بیشترین شرکتهای سرمایه گذاری انرژی قزاقستان، در اتحادیه اروپا و آمریکا قرار دارند. یعنی منافع غرب در این کشور بسیار پر رنگ است و آنها حاضر به قربانی کردن منافع اقتصادی خود نیستند.

اما در کنار همه‌ی اینها سوال بزرگی که مطرح است این است که آیا قزاقستان می تواند با همین رویه پیش برود و از فشارها و تهدیدات در امان بماند یا خیر. پاسخ به این سوال دشوار است اما حقیقت این است که تناقض فاحشی بین همراهی با غرب و همزمانی روابط پایدار با روسیه وجود دارد. قزاقستان باید به زودی و در صورت ادامه یافتن جنگ روسیه مواضع خود را شفاف تر کند و به سمت یکی از طرفین برود و با توجه به اینکه این کشور در حیات خلوت روسیه قرار دارد، اگر تمایل آن به غرب باشد دچار مشکلات فراوانی خواهد شد، مسئله‌‌ای که غرب به خوبی از آن آگاه است. در واقع در صورت تشدید تنش در اوکراین و گسترش جنگ به اروپا احتمالا اروپا از اهرم فشار بر قزاقستان برای مهار روسیه استفاده کند تا بتواند اثرات تحریم را افزایش دهد. در غیر اینصورت بعید است که روسیه از قزاقستان خنجر بخورد و  آقای توکایف به خوبی می داند که درگیری با روسیه بسیار برایش گران تمام می شود، بنابراین او به دنبال رویکردی مستقل، امن و تامین کننده منافع ملی خود خواهد بود.

[1] eurasianet.org

[2] jam-news.net

[3] wilsoncenter.org