ثمره نشست سمرقند در حل بحران‌های افغانستان
روز پنجشنبه بیست‌و‌چهارم فروردین‌ماه، چهارمین نشست مشترک کشورهای همسایه افغانستان به‌اضافه روسیه با حضور وزرای خارجه ۶ کشور همسایه افغانستان و نیز روسیه در شهر سمرقند ازبکستان در حالی پایان یافت که نتیجه آن طبق پیش‌بینی‌های قبلی مذاکرات فشرده، بررسی راهکارهای مختلف در حوزه بهبود شرایط افغانستان و منطقه و همچنین صدور بیانیه‌ای مشترک بود. در این نشست، افغانستان و چالش‌های ناتمام آن، موردبررسی قرار گرفت تا برای معضلاتی که گستره آن از تروریسم تا اقتصاد منطقه گسترده شده است، راه‌حلی اجرایی پیشنهاد شود.
حاضرین این نشست، در بیانیه صادره بر اهمیت تشکیل نظام حکمرانی فراگیر و جامع در افغانستان که منعکس‌کننده منافع همه اقشار این کشور باشد، تأکید کردند و ضمن ابراز نگرانی از وضعیت انسانی و اوضاع وخیم اقتصادی افغانستان، تهدید جدی همه گروه‌های تروریستی مستقر در افغانستان را برای امنیت منطقه و جهان یادآور گردیدند. همچنین حاضرین با اشاره به مسببان و عاملین وضعیت فعلی در افغانستان خواستار ایفای نقش و تعهدات این عوامل و نیز جامعه بین‌الملل برای بازیابی اقتصادی و رشد این کشور شدند تا افغانستان به‌عنوان یک کشور با ملتی متنوع در همزیستی مسالمت‌آمیز و متحد، دارای حق حاکمیت و مستقل، بدون تهدیدات تروریستی و قاچاق مواد مخدر به توسعه برسد.
با نگاهی به بیانیه مشترک صادرشده دو سؤال اساسی ذهن خوانندگان را مشغول خواهد کرد. اولاً اینکه عوامل و مسببان اوضاع ناگوار کنونی افغانستان برای رفع این بحران‌ها چه کرده‌اند؟ و ثانیاً نتیجه این نشست مشترک چه خواهد بود و آیا چنین اقداماتی می‌تواند زمینه‌ساز حل بحران‌های موجود افغانستان باشد یا خیر؟
در اینجا باید یادآور شد که عاملین اصلی این اوضاع اسفناک کنونی، همانا آمریکا و متحدانش در پیمان آتلانتیک‌شمالی(ناتو) بوده و خواهند بود، چراکه دولت بوشِ‌پسر در سال ۲۰۰۱میلادی در پیِ واقعه ساختگی ۱۱سپتامبر(۲۰شهریور۱۳۸۰) به بهانه انتقام از "القاعده" به افغانستان حمله کرد، ولی آمریکا در طول ۲۱ سال اشغال این کشور نتنها گروه تروریستی خود‌ساخته‌اش را ازبین نبرد بلکه تمامی ساختارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی افغانستان را چنان نابود کرد که امروز برای حل این مشکل، کشورهای منطقه دست بکار شده‌اند تا میراث شوم آمریکائیان را سامان ببخشند.[1] هرچند آمریکائی‌ها، برای پایان بخشیدن به این خفت ابدی سرانجام در مرداد۱۴۰۰(آگوست۲۰۲۱) به‌طور مفتضحانه‌ای مجبور به خروج از این کشور شده و ویرانه‌ای بنام افغانستان بجای گذاشتند.[2] درهمین خصوص حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران ضمن یادآوری سیاست‌های نادرست آمریکا در توسعه تروریسم و ناامنی در افغانستان و نگرانی‌های ایران از این وضعیت خاطرنشان کرد: «آمریکا و متحدان آن مسؤولیت دارند هم به‌عنوان اشغالگر در طول دو دهه و هم به‌عنوان یک عضو سازمان ملل متحد پاسخگوی شرایط به وجود آمده در افغانستان باشند.»[3] حال باید به سوال اول بازگشت و پرسید مسببین اوضاع کنونی در طی بیش از دو دهه اشغالگری خود چه کرده‌اند؟ جواب بسیار ساده است: تقریباً هیچ.
شاید همین موضوع و عملکرد رقت‌بار آمریکا و متحدانش در امور افغانستان[4]، سبب شده است کشورهای منطقه با ابتکاری دقیق و پیگیری سیاست‌هایی عمل‌گرا درپی بهبود اوضاع باشند و برای توسعه منطقه و رفع مشکلات دست‌بکار شوند. اما آیا اینکه چنین اقداماتی می‌تواند زمینه‌ساز حل بحران‌های موجود افغانستان باشد یا خیر را باید در عملکرد هیأت حاکمه موقت افغانستان جستجو کرد. شاید با اندکی تأمل بتوان پی‌برد که می‌توان با همکاری‌های واقعی در منطقه، توجه بین‌المللی و همچنین تمرکز بیشتر هیأت حاکمه موقت افغانستان بر مسؤولیت‌های خود، از پس مشکلات افغانستان برآمد و این نیاز به همکاری و تعامل هرچه بیشتر طالبان در تشکیل سریع‌تر حکومتی فراگیر و سراسری با مشارکت همه اقوام در افغانستان دارد. اساساً افغانستان می‌تواند محلی برای همکاری‌های بین‌المللی باشد تا صحنه رقابت‌های ژئوپلیتیکی و بحران‌های منطقه‌ای. یادآور می‌شود ادامه این بحران‌ها می‌تواند ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی بزرگ‌تری هم یافته و نتنها منجر به سیل هرچه بیشتر مهاجران از افغانستان به کشورهای منطقه و جهان گردیده بلکه می‌تواند گِرانیگاه بسیاری دیگر از بحران‌ها برای دنیای آشفته امروز شود. باید توجه داشت برای حل بحران‌های موجود افغانستان، درکنار برگزاری چنین نشست‌هائی و تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، اهتمام ویژه هیأت حاکمه موقت افغانستان بسیار حیاتی است. چراکه پس از ارائه راهکارهائی مناسب و چندوجهی در این نشست‌ها و تلاش‌های مستمر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی، نیاز به همراهی حاکمیت افغانستان و جامعه بین‌الملل نیز خواهد بود و بدون این همراهی هیچ تلاشی منجر به حصول نتیجه نهائی نخواهد شد.
در پایان شایان‌ذکر است هم‌زمان با برگزاری نشست سمرقند تصاویری از ورود «امیرخان متقی» سرپرست وزارت خارجه هیأت حاکمه افغانستان به شهر سمرقند منتشر شد. متقی که از سوی ازبکستان به‌عنوان میزبان این دور از نشست‌ها، به سمرقند دعوت‌شده بود، به‌صورت رسمی به عنوان عضو شرکت‌کننده در این نشست حضور نداشت اما در حاشیه این نشست با برخی مقامات، ازجمله حسین امیرعبداللهیان دیدار و گفت‌وگو کرد.[5] در همین دیدار وزیر امور خارجه ایران ضمن توصیه برای تشکیل دولت فراگیر در این کشور، بر ضرورت پایان بخشیدن به برخی تنش‌آفرینی‌ها در مرزهای مشترک با همسایگان افغانستان تأکید کرده و یادآور شد افغانستانی آرام و باثبات، آرزوی مردم و دولت جمهوری اسلامی ایران است.
نوید دانشور
[1] https://www.trtworld.com/opinion/how-american-media-are-whitewashing-20-years-of-occupation-of-afghanistan-49629
[2] https://www.aljazeera.com/opinions/2021/8/31/what-did-the-us-get-wrong-in-afghanistan
[3] http://fna.ir/3bt9zv
[4] https://www.globaltimes.cn/page/202208/1273373.shtml
[5] https://irna.ir/xjMcFN
