تاجیکستان و طرح کمربند امنیتی افغانستان

محمدصالح قربانی

پس از به قدرت رسیدن دوباره طالبان در افغانستان، نگرانی های همسایگان این کشور افزایش یافته است. نگرانی تاجیکستان بیش از دیگران است. در این مدت، تهدید‌های تروریستی، تولید مواد مخدر و تردد آن از مرز تاجیکستان، افزایش چشمگیری یافته است. این موضوع باعث شده تا تاجیکستان مجددا ایده کمربند امنیتی افغانستان را مطرح کند.

مقامات تاجیکستان به ویژه امام علی رحمان، رئیس جمهور این کشور در دو سال گذشته به دفعات، نگرانی های خود ناشی از فعالیت های تروریستی، قاچاق مواد مخدر و مهاجرت های غیرقانونی اتباع افغانستان به تاجیسکتان را اعلام کردند.

بنا به گفته رحمان، یک سال بعد از قدرت گیری طالبان یعنی سال 2022، 5 تن مواد مخدر در تاجیکستان کشف و ضبط شد که 22 درصد بیشتر از سال 2021 است.[1] روندی که در سال های بعد هم افزایشی بوده است.

تاجیکستان جزو معدود کشورهایی بود که به حمایت از جبهه مقاومت ملی افغانستان (نیروهای احمد مسعود و مخالف طالبان) پرداخت و از نیروهای آن حمایت های مختلفی از جمله نظامی نمود.

در طرف مقابل نیز، شبکه حقانی و اداره اطلاعات طالبان افغانستان، فرماندهان ارشد گروه‌های تروریستی از جمله “حاجی فرقان” از فرماندهان اصلی گروه تروریستی جنبش اسلامی ترکستان شرقی، “مولوی ابراهیم” از فرماندهان ارشد گروه تروریستی جماعت انصارالله تاجیکستان، “شیخ ذاکر” از فرماندهان گروه تروریستی تحریک اسلامی ازبکستان و “عبدالحق اویغوری” از فرماندهان گروه تروریستی القاعده را به همراه صدها تروریست در استان های هم مرز با تاجیکستان یعنی بدخشان، بغلان و قندوز مستقر کرده‌اند.

 این موضوع برای کشورهای آسیای میانه به ویژه تاجیکستان به چالشی بزرگی تبدیل شده و هر از گاهی منجر به درگیری بین نیروهای مرزبانی تاجیکستان با افراد این گروه ها شده است.[2]

با توجه با افزایش تهدیدهای امنیتی ناشی از افغانستان، امام علی رحمان پیشنهاد داده تا کشورهای منطقه «کمربند امنیتی» در اطراف افغانستان ایجاد کنند، پیشنهادی که تازه نیست.

برای نخستین بار در سال ۱۹۹۸ میلادی، امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان، در سازمان ملل ابتکار «ایجاد کمربند امنیتی در اطراف افغانستان» را مطرح کرد. این ایده تا زمان ورود نیروهای آمریکایی به افغانستان در سال ۲۰۰۱ مطرح بود. پس از سقوط اولین دولت طالبان در کابل، امید به ایجاد یک حکومت دموکرات و فراگیر در افغانستان وجود داشت و  ابتکار ایجاد کمربند امنیتی به فراموشی سپرده شد.

اما با بازگشت طالبان به قدرت در تابستان ۲۰۲۱، ایده ایجاد کمربند امنیتی در اطراف افغانستان حامیان بیشتری  از جمله ازبکستان، قرقیزستان و هندوستان پیدا کرده است. رحمان طی دو سال گذشته در نشست های مختلف از جمله سازمان شانگهای، سازمان پیمان امنیت جمعی این خواسته را تکرار کرده است.

رحمان با اشاره به مرز  یک هزار و ۴۰۰ کیلومتری بین افغانستان و تاجیکستان که بخش زیاد آن سخت گذر است، از تصمیم تاجیکستان برای اتخاذ تدابیر جدی مرزی خبر داده و اعلام کرد که در دو سال گذشته تاجیکستان ۱۷۵ بنای مرزی را در امتداد مرز با افغانستان ایجاد کرده و قرار است در آینده ۳۰۰ بنای دیگر را ایجاد کند.

او سایر کشورهای منطقه را ترغیب کرد تا این ابتکار تاجیکستان را  در پیش گرفته و برای جلوگیری و کاهش تهدیدات،  ایجاد "کمربند امنیتی" در اطراف افغانستان را عملی کنند. افغانستان با تاجیکستان، ایران، پاکستان، ازبکستان، ترکمنستان و چین مرز دارد. تاجیکستان، در واقع، اکنون تنها کشوری از پنج کشور آسیای مرکزی است که در آن به قدرت طالبان نگاه انتقادی می شود.[3]

طرح کمربند امنیتی افغانستان چهار مزیت کلی خواهد داشت:

 1-ارتقاء امنیت با پیشگیری از توسعۀ تروریسم و فعالیت‌های غیرقانونی از افغانستان به کشورهای همسایه

 2-تقویت ثبات با ایجاد یک منطقۀ حائل

 3-تقویت همکاری منطقه‌ای

 4-مقابله با افراط‌گرایی با هدف مقابله با تهدید افراط‌گرایی در مبدأ.

 با این وجود این طرح معایب و ایرادهای جدی نیز دارد؛

 نخست، اجرای طرح کمربند امنیتی مستلزم حضور نیروهای نظامی و امنیتی خارجی در قلمرو حاکمیت‌های مختلف است و این موضوع در شرایط کنونی منطقه، نگرانی‌های زیادی را به وجود آورده است.

 دوم، موضوع هزینه‌های مادی و غیرمادی این پروژه است. شکل‌دهی به یک منطقۀ حائل چند هزار کیلومتری مستلزم هزینه‌های سنگین از سوی تمام کشورها و تخصیص قابل توجه توان نظامی است.

سوم، در صورت اجرایی شدن این طرح، منطقه شاهد شکل گیری تنش‌های ژئوپلیتیکی بین منافع قدرت‌های بزرگ خواهد بود که می تواند موجب تشدید تنش ها و در نتیجه تشدید وضعیت نابسامان انسانی در افغانستان شود.[4]

تاجیکستان با طرح مجدد کمربند امنیتی افغانستان اهداف مختلفی را دنبال می کند، اهدافی که گاه مشترک با کشورهای دیگر و گاه مختص تاجیکستان است.

کشورهای منطقه به ویژه تاجیکستان نگران از نابسامانی های داخل افغانستان، با ایجاد تدابیری همچون شکل گیری کمربند امنیتی افغانستان درصدد جلوگیری از سرریز مشکلات این کشور به سرزمین های خود هستند.

افزایش مهاجرت های غیرقانونی و نفوذ نیروهای شبه‌نظامی وابسته به گروه‌های تروریستی همچون داعش خراسان در میان پناهجویان، تهدیدی است که همه کشورهای منطقه را تهدید می کند اما نمی توان انکار کرد که در حوادث تروریستی چند سال اخیر نقش اتباع تاجیکستانی پررنگ تر از اتباع افغانستانی بوده است و مقامات تاجیکستان با طرح کمربند امنیتی درصدد این هستند تا مانع از شکل‌گیری نگاه‌های منفی نسبت به تاجیکستان شوند.

واقعیت آن است که شبکۀ جذب گروه‌های تروریستی در آسیای مرکزی توسعه یافته و صرفا با کمربند امنیتی نمی‌توان این ارتباط را از بین برد. به‌ویژه برای تاجیکستان که به نظر می‌رسد این شبکۀ جذب گسترده‌تر است و علاوه بر جذب، قابلیت‌های بیشتری در آموزش و عملیات نیز یافته است و این موضوع نگرانی‌های جدی را در کشورهای همسایه به وجود آورده است.

تاجیکستان به عنوان فقیرترین کشور آسیای میانه، با طرح این کمربند درصدد جذب کمک های مختلف مالی و نظامی از منابع گوناگون از جمله سازمان شانگهای و در راس آن روسیه و همچنین آمریکاست.

تاجیکستان همچنین با استفاده از این طرح به طالبان فشار وارد می کند تا تاجیک های افغانستان که امام علی رحمان مدعی است بیش از 46 درصد جمعیت افغانستان را شامل می شود، در حکومتی فراگیر، شرکت داده شوند.

[1] https://sputnik.af/20230914/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86--%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%AE%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%B2-%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-15942537.html

[2] https://iswnews.com/95339/%d8%aa%d8%a7%d8%ac%db%8c%da%a9%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86-%d9%85%d8%b1%d8%b2%d9%87%d8%a7%db%8c-%d9%85%d8%b4%d8%aa%d8%b1%da%a9-%d8%a8%d8%a7-%d8%a7%d9%81%d8%ba%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86-%d8%b1/

[3] www.irna.ir/xjKPqP

[4] https://www.iess.ir/fa/analysis/3782/