تاثیرغرب بر روند صلح ایروان-باکو
منطقه قفقاز به دلیل قرار گرفتن در محدوده ای استراتژیک از جهان که آن را به مرکز ثقل ارتباط شرق، غرب، شمال و جنوب جهان تبدیل نموده است و واقع شدن در حد فاصل مناطق استراتژیک هارتلند و ریملند و از سوی دیگر همسایگی با روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است. همچین کشف منابع سرشار انرژی در این منطقه پس از فروپاشی جنگ سرد، نگاه قدرتهای بزرگ را به این منطقه معطوف نموده است.
منطقه قفقاز به دلیل قرار گرفتن در محدوده ای استراتژیک از جهان که آن را به مرکز ثقل ارتباط شرق، غرب، شمال و جنوب جهان تبدیل نموده است و واقع شدن در حد فاصل مناطق استراتژیک هارتلند و ریملند و از سوی دیگر همسایگی با روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است. همچین کشف منابع سرشار انرژی در این منطقه پس از فروپاشی جنگ سرد، نگاه قدرتهای بزرگ را به این منطقه معطوف نموده است.[1] بنابراین قفقاز جنوبی از دیدگاه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بسیار حساس، مهم و استراتژیک است.
مسائلی چون؛ نقش ترکیه در بحران‌های منطقه قفقاز، درگیری‌های پشت سر هم میان آذربایجان و ارمنستان، نقشی که روسیه می‌تواند در معادلات قفقاز جنوبی داشته باشد، حضور رژیم صهیونیستی و تلاش‌های غیر مستقیم ناتو و غرب (اروپا و ایالات متحده) برای دخالت در این منطقه بخش مهمی از موضوعاتی است که منطقه قفقاز تجربه کرده است.
جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از کشورهای دارای منافع نسبت به این موقعیت جغرافیایی همواره بر حفظ امنیت و ثبات در قفقاز جنوبی تاکید داشته است[2]. پس از توافقات اخیر جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای تحویل قره باغ به باکو که به فروکش کردن نسبی تنش‌ها در قفقاز منجر شد، اکنون کشورهای منطقه از طریق گفتگو‌های دیپلماتیک سعی دارند از بحران‌های احتمالی در آینده جلوگیری کنند. در این خصوص، نخستین نشست وزرای خارجه فرمت ۳+۳ با حضور «سرگئی لاوروف»، «هاکان فیدان»، «جیحون بایراموف» و «آرارات میرزویان» وزرای خارجه روسیه، ترکیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و به میزبانی حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در راستای حل و فصل مسائل منطقه از طریق سازوکار‌های منطقه‌ای مهرماه در تهران با عنوان «نوبت صلح، همکاری و پیشرفت در قفقاز جنوبی؛ دومین نشست سازوکار منطقه‌ای ۳+۳» برگزار شد. فرمت ۳+۳ که ایران بر آن تاکید دارد شامل سه کشور قفقاز جنوبی (آذربایجان، ارمنستان و گرجستان) و سه کشور همسایه با این منطقه شامل روسیه، ترکیه و ایران است.[3] یکی ازنقاط قوت این طرح آن است که جلوی حضور و نفوذ قدرت های منطقه ای را گرفته و روند صلح را در این منطقه سرعت می بخشد.
اما مسئله ای که وجود دارد این است که قدرتهای فرامنطقه‌ای مانند فرانسه با فروش سلاح و قرادادهای نظامی با این کشورها نگرانی‌هایی برای پیش روی روند صلح ایجاد کرده اند. اخیراً نیز فرانسه توافقی تسلیحاتی با ارمنستان داشته و تجهیزاتی را برای این کشور فرستاده است که با ابراز نگرانی کشورهای همجوار ارمنستان-باکو مواجه شده است. اما فرانسه این اطمینان را داده که با روند صلح موافق است و توافقات و معاملات تسلیحاتی برای دفاع است. نه افزایش تنش و مختل شن روند صلح.
با این حال بنظر می‌رسد فرانسه از این توافق به دنبال اهدافی فرا اقتصادی است. از جمله :
1. افزایش نفوذ و تقویت نظامی‌گری در منطقه قفقاز
2. پیگیری هدف پنهان غرب برای بهبود روابط با ارمنستان (نفوذ در منطقه مقابل روسیه)
3. تقویت مواضع ضد روسی
با توجه به این مسئله باید گفت کشورهای فرامنطقه‌ای که در واقع نماینده‌ی غرب در برابر روسیه هستند هیچ‌گاه حاضر به از دست دادن نفوذ خود در منطقه قفقاز نیستند بنابراین مذاکرات صلح بین نمایندگان ارمنستان و آذربایجان در خلأ صورت نمی‌گیرد. هم روسیه و هم غرب در تلاش هستند تا بر روند مذاکرات صلح تأثیر بگذارند.
تحرکات ارمنستان نیز نشان می‌دهد که این کشور بیشتر از آنکه به دنبال صلح باشد، به دنبال دستیابی به یک تضمین خارجی است. از ابتدای سال 2024 آنچه که شاهدش بودیم این است که مقامات ارمنستان به طور قابل توجهی تماس‌های دیپلماتیک خود را با کشورهای غربی تشدید کرده‌اند. در واقع نیکول پاشینیان به دنبال آن است که از طریق ایالات متحده، فرانسه و اتحادیه اروپا در برابر نفوذ روسیه «نظارت و توازن» checks and balances دریافت کند. [4]
در مجموع باید گفت ایروان و باکو باید مراقب باشند تا این تحولات مجدداً به تنش و جنگ در منطقه منجر نشود؛ چرا که اگر این دو کشور از تعاملات و توافقات خود مراقبت نکنند و برای صلح تلاش نکنند، شاهد ادامه‌ی رقابت‌های غیرسازنده و پیچیده در قفقاز خواهیم بود که به افزایش تنش در این منطقه منجر خواهد شد. اما اگر آذربایجان و ارمنستان بتوانند، موانع صلح را رفع کنند و توافق‌نامه صلح را امضاء و نهایی کنند می‌توانند به مسائل مهمتر و اساسی کشورشان یعنی رشد و توسعه‌ی اقتصادی بپرازند و آینده‌ی بهتری را برای کشورشان در سایه صلح و حسن همجواری در کنار همسایگان رقم بزنند.
1. جایگاه ژئوپلتیک قفقاز در سیاست قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای/ حیدری غلامحسین/ نشریه: تحقیقات سیاسی و بین المللی.
2. https://www.isna.ir/news/1401122417574/
3. https://www.javanonline.ir/fa/news/1193726/
4. https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/armeniya-i-azerbaydzhan-uskolzayushchiy-mir/
