آمریکا عامل رقابت هسته ای در خاورمیانه؟

امین مهدوی

نقش ایالات متحده به عنوان مهم ترین هم پیمان کشورهای عربی در خاورمیانه، نقشی راهبردی و مهم برای تعیین خطوط همکاری و رقابت در این منطقه است. کشورهای منطقه تعاملات گسترده نظامی و امنیتی با آمریکا دارند و بسیار از قوانین و عملکردهای دولت ایالات متحده اثر می گیرند. این موضوع سبب شده که آمریکا بتواند به خوبی و در راستای منافع خود از این وابستگی استفاده کند و با ایجاد رقابت های مختلف نظامی و تسلیحاتی منافع اقتصادی و سیاسی خود را تامین کند. این رویکرد ایالات متحده ممکن است به رقابت های هسته ای نیز کشیده شود و تبعات سنگینی برای منطقه داشته باشد. چگونه این اتفاق ممکن است رخ دهد، به استراتژی های آمریکا به  فعالیت ها و تعاملات جاری در منطقه توسط این کشور بستگی دارد. در کنار آن قوانینی که در کنگره و سنای این کشور تصویب می شوند نیز نقش مکمل در این جریان دارد.

قطعنامه ۱۰۹ سنا چیست؟

این قطعنامه که به پیشنهاد سناتور کریس مورفی و با حمایت برنی سندرز و الیزابت واران و چند سناتور دیگر ارائه شده است، درباره اصلاح روابط ایالات متحده با پادشاهی سعودی و اتمام حمایت آمریکا از عربستان در جنگ با یمن است. پس از تصویب، این قطعنامه از وزیر امور خارجه اطلاعاتی در مورد اقدامات حقوق بشری عربستان سعودی درخواست می کند. اگر اطلاعات درخواستی نشان دهد که پادشاهی سعودی قوانین حقوق بشر را نقض می کند (یک نتیجه اجتناب ناپذیر)، ایالات متحده باید کمک های امنیتی به  عربستان را ملغی کند. این لغو کمک در زمینه جنگ با یمن است و ایالات متحده باید به حمایت لجستیک خود در این جنگ پایان دهد[1].

عواقب قطعنامه ۱۰۹

بنظر می رسد این قطعنامه مخالفان جدی بسیاری دارد. برخی معتقدند که تصویب آن می تواند به سناریوی جهنمی شدن خاورمیانه منجر شود. طبق این قطعنامه اگر حمایت های امنیتی آمریکا از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس کم شود، می تواند بالانس امنیت منطقه ای را دستخوش تغییرات گسترده ای کند. ایالات متحده این تضامین امنیتی را هم زمان با برجام به کشورهای عربی داد که اگر ایران هسته ای شود تهدیدی برای امنیت کشورهای منطقه نیست، این موضوع در زمان آقای اوباما مطرح شد و او سعی کرد با  این رویکرد از شکل گیری یک رقابت هسته ای در منطقه جلوگیری کند[2]. اما بنظر می رسد که ساختار تصمیم گیری سیاست خارجی در ایالات متحده به دنبال تغییر نقش این کشور در منطقه است. در واقع می توان این گونه برداشت کرد که اگر این قطعنامه به تصویب برسد، زمینه شکل گیری یک رقابت گسترده منطقه ای را ایجاد می کند. این رقابت که در زمینه ای مختلفی خواهد بود می تواند برای ایالات متحده عواقب مختلفی داشته باشد. از یک سو اگر به سمت رقابت هسته ای برود، خلا نبود و عدم همکاری آمریکا با کشورهای عربی می تواند توسط رقبای آمریکا مانند چین و روسیه پر شود. این به این معنی است که آمریکا دست برتر را در مدیریت منطقه از دست خواهد داد، مسئله ای که در حال حاضر بسیار برای آنها مهم است زیرا در یک رقابت گسترده با رقبای خود هستند و شکست در خاورمیانه می تواند نتایج دور از انتظاری برای آنها داشته باشد. به ویژه که نتیجه رقابت هسته ای لاجرم به یک جنگ منطقه ای منجر می شود که در آن دیگر نمی توان شرایط را کنترل کرد[3].

در حالت دیگر اگر آمریکا بتواند مانع شکل گیری رقابت هسته ای شود می تواند براساس تجربه بیش از ۷دهه همکاری با عربستان و کشورهای عربی دیگر به سمت فروش تسلیحات پیش رفته برود و از این طریق به رونق اقتصادی خود کمک کند. در کنار آن می تواند هم چنان به عنوان اصلی ترین شریک امنیتی کشورهای عربی باقی بماند و به ایفای نقش رهبری خود ادامه دهد.

در کنار آن ایالات متحده باید به شرکای خود اطمینان خاطر دهد که در روزهای سخت در کنار آنها ایستاده است، موضوعی که در شرایط فعلی نظام بین الملل امری مهم است و کشورهای عربی به عملکرد آمریکا در مناطق دیگر توجه می کنند و اگر نتوانند به سطح رضایت کافی برسند احتمالا سناریوهای جایگزین را فعال خواهند کرد. همینطور باید این موضوع را در نظر گرفت که آمریکا به دنبال کاهش هزینه ها و توجه از خاورمیانه به سمت دریای چین است و در تلاش است که مناقشات منطقه ای را به بازیگران اصلی منطقه محول کند تا بتواند از ابزارهای خود در دریای چین و برای مهار چین استفاده کند. اگر این اتفاق رخ دهد و ایالات متحده رویکرد سیاست خارجی خود درمنطقه خاورمیانه را تغییر دهد، می تواند منجر به کاهش تنش ها بین کشورهای منطقه شود و این کشورها در چارچوب یک نظام امنیت منطقه ای بدون حضور آمریکا به ثبات برسند.

بنابراین تصویب قطعنامه۱۰۹ می تواند اثرات مستقیم و غیر مستقیم فراوانی بر راهبرد سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه بگذارد و می تواند زمینه ساز تغییرات بزرگی در این منطقه باشد. باید دید که آیا ایالات متحده به دنبال تغییر راهبردهای اساسی خود است یا هم چنان اولویت های اقتصادی برای پیشرفت را بیشتر در نظر دارد.

[1] congress.gov

[2] thegeopolitics.com

[3] nationalinterest.org