چالش‌های همکاری هسته‌ای عربستان و آمریکا

محمدصالح قربانی

عربستان سعودی در جهت عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی، برای آمریکا شروطی را مشخص کرده است. یکی از این شروط، همکاری های هسته ای بین عربستان و آمریکا است که ایالات متحده را در وضعیت بغرنجی قرار داده است.

واشنگتن امیدوار است که عربستان را به اسرائیل نزدیک کند، لذا باید خواسته های سعودی را در باب همکاری هسته‌ای غیرنظامی و درخواست‌های دفاعی لحاظ کند؛ تحولی که می تواند به طور چشمگیری تصویر امنیت منطقه را تغییر دهد.

اما اگر ایالات متحده قادر به مذاکره در مورد ممنوعیت کامل غنی‌سازی نباشد و تمایلی به دادن امتیازات دیگر نداشته باشد، احتمال آن که عربستان به فرایند عادی سازی روابط با اسرائیل پشت پا بزند و به رقبای آمریکا چون چین نزدیک تر شود، بالا است؛ پکن در مقایسه با واشنگتن بازیگری است که می تواند بی قید و شرط از قابلیت های غنی سازی هسته ای عربستان سعودی حمایت کرده و ریاض این توان را دارد تا از این فرصت برای توسعه برنامه تسلیحات هسته ای بهره مند شود.

بنابراین، واشنگتن باید جاه طلبی های صلح آمیز هسته ای عربستان سعودی را بپذیرد، اما بر اقدامات قوی و مقررات سختگیرانه جهت جلوگیری از اشاعه تسلیحات سعودی و جلوگیری از یک مسابقه تسلیحاتی منطقه ای تاکید کند.

از جمله عواملی که می تواند عربستان سعودی را به سمت داشتن تسلیحات هسته‌ای سوق دهد، تمایل به تقویت امنیت ملی، بازدارندگی در برابر دشمنان احتمالی و افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی پادشاهی است. اما انگیزه اصلی احتمالاً نشات گرفته از قدرت همسایه و رقیب عربستان سعودی  یعنی ایران است به عقیده کارشناسان هسته ای، عربستان در زمینه پیشرفت های اتمی، حدود 20 تا 25 سال عقب تر از ایران است.

علاوه بر این، پیشرفت‌های احتمالی عربستان در حوزه برنامه هسته ای می‌تواند سایر کشورهای منطقه مانند امارات متحده عربی یا ترکیه را به سمت رقابت تسلیحاتی  سوق دهد. ریاض که خود را رهبر منطقه می بیند، نمی خواهد هیچ کدام از این دو کشور - به ویژه امارات به عنوان رقیب اصلی اش – پادشاهی را تا خط پایان هسته ای شکست دهد. [1]

اگرچه عربستان سعودی در برنامه هسته ای خود پیشرفت هایی داشته است، اما توانایی های این کشور در مراحل ابتدایی خود باقی مانده است. در حال حاضر، زیرساخت‌های هسته‌ای آنها به یک راکتور تحقیقاتی در شهر ملک عبدالعزیز محدود شده است. با این حال، مدت هاست که سعودی بلندپروازی های خود را برای بهبود قابلیت های هسته ای اعلام کرده است.

در ماه مه 2022، عربستان سعودی پذیرای پیشنهادهای فنی کشورهای مختلف برای ساخت دو راکتور هسته ای بود و در ژانویه 2023، ریاض برنامه اش را برای استفاده از ذخایر اورانیوم محلی خود با غنای پایین به عنوان سوخت هسته ای اعلام کرد. ریاض همچنین اکتشافات جزئی اورانیوم هسته ای داشته است.

در واقع عربستان سعودی تاکنون تجربه نسبتا کمی در زمینه هسته ای داشته و برای ایجاد ظرفیت ها و زیرساخت های فناوری هسته ای باید به شرکای خارجی تکیه کند. [2]

اخیرا دولت بایدن به علاقه عربستان سعودی به همکاری هسته ای غیرنظامی با ایالات متحده پاسخ مثبت داده است. این مشارکت می تواند منافع مهمی برای هر دو کشور به همراه داشته باشد. با این حال، چنین همکاری هایی باید به گونه ای دنبال شود که بتواند بدون افزایش خطرات اشاعه تسلیحات هسته ای،  منافع دو طرف را محقق کند.

مقامات سعودی معتقدند که چنین همکاری هایی باید شامل ساخت تاسیسات غنی سازی اورانیوم توسط ایالات متحده در عربستان سعودی باشد، تاسیساتی که قادر به تولید اورانیوم با غنای پایین برای سوخت رآکتورهای هسته ای غیرنظامی است، اما اگر تحت کنترل های موثر نباشد، قادر به تولید اورانیوم با غنای بالا برای استفاده در سلاح های هسته ای خواهد بود. از همین رو برنامه‌های هسته‌ای صلح‌آمیز اغلب اولین گام برای دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای است.

سعودی‌ها خاطرنشان می‌کنند که توانایی غنی‌سازی داخلی عربستان سعودی را قادر می‌سازد تا از ذخایر اورانیوم در قلمرو خود برای تأمین سوخت برنامه هسته‌ای خود استفاده کند و همچنین با فروش اورانیوم در بازار بین‌المللی سود ببرد. اما یک برنامه غنی سازی داخلی ممکن است ارزشی بیش از انرژی هسته ای و تجارت برای سعودی داشته باشد، یعنی ساخت بمب اتم برای حفظ و گسترش قدرت خود.  

مقامات سعودی علاقه خود را به تسلیحات اتمی پنهان نمی کنند و در برخی مواقع با اتهام به برنامه صلح آمیز هسته ای ایران، خواهان ساخت بمب اتمی شده اند.

حمایت ایالات متحده از تأسیسات غنی‌سازی در عربستان با وجود تدابیر سختگیرانه آمریکا در داخل این تاسیسات احتمالی، می‌تواند بر رژیم جهانی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای تأثیر منفی بگذارد.

 پس از "بله" گفتن به عربستان سعودی، سوالاتی مطرح می‌شود از جمله چگونه ایالات متحده می تواند به متحدی مانند کره جنوبی که بدون موفقیت تلاش کرده رضایت آمریکا را برای غنی سازی در خاک خود جلب کند، "نه" بگوید؟

چگونه ایالات متحده می تواند روسیه، چین یا دیگران را از ارائه پیشنهاد ایجاد تاسیسات غنی سازی داخلی به مشتریان خود منصرف کند؟ [3]

از سوی دیگر، هر امتیازی که آمریکا در زمینه هسته ای، به عربستان بدهد، سایر کشورهای خاورمیانه همچون امارات متحده عربی، ترکیه و مصر را وادار می‌کند که همان را از آمریکا بخواهند، موضوعی که مطلوب ایالات متحده نیست.

برخی کارشناسان هسته‌ای پیشنهاد می‌کنند که غنی‌سازی اورانیوم در عربستان، نه تنها زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بلکه توسط آمریکایی‌ها انجام شود و سعودی ها به بخش‌های کلیدی نیروگاه دسترسی کمتری داشته باشند تا عربستان را از انحراف هرگونه فناوری حساس باز دارد. برخی دیگر پیشنهاد کرده اند مکانیسم های خاموش کردن از راه دور برای نیروگاه ارائه شود.[4]

در حال حاضر، توافق هسته ای عربستان و آمریکا با موانع متعددی مانند تایید کنگره آمریکا و ملاحظات اسرائیل در مورد غنی سازی اورانیوم عربستان و همچنین کناره گیری ریاض از مذاکرات عادی سازی روبرو است که باعث می شود مسیر دستیابی به توافق همچنان مبهم باشد.

با این حال، سابقه تاریخی نشان می‌دهد که ریاض با وجود تلاش برای تنوع بخشیدن به روابط با قدرت‌های جهانی، همچنان واشنگتن را یک شریک حیاتی می‌بیند.

واشنگتن باید با علم به این که نتیجه این مذاکرات می‌تواند زمینه ساز برهم زدن توازن قدرت های منطقه ای باشد، ممکن است رایزنی ها را ادامه دهند. اما ایالات متحده باید این مقوله را هم لحاظ کند که با تصمیمش ممکن است محاسبات هسته ای جهانی نیز تغییر کنند.

[1] https://www.foreignaffairs.com/saudi-arabia/will-saudi-arabia-get-bomb

[2] https://www.newarab.com/analysis/whats-behind-saudi-arabias-quest-nuclear-programme

[3] https://www.brookings.edu/articles/a-way-forward-on-a-us-saudi-civil-nuclear-agreement/

[4] https://thebulletin.org/2024/01/the-coming-us-saudi-nuclear-deal-keep-it-honest/