زوال و کاهش نقش دلار در اقتصاد جهانی

موقعيت دلار آمريكا به عنوان ارز ذخيره اوليه جهاني در حال به چالش كشيدن است زيرا كشورها مشتاق هستند خود را از نفوذ واشنگتن دور كنند. برای چندین دهه، دلار بر سیستم پولی جهانی تسلط داشته است. به طور کلی، سهم دلار آمریکا از بازار جهانی طی دو دهه گذشته از 71 درصد به 59 درصد کاهش یافته است و می تواند در آینده حتی بیشتر کاهش یابد. قربانی اصلی در این سناریو ایالات متحده است ، زیرا استفاده از ارز در تجارت جهانی یک بازی حاصل جمع صفر است. استفاده بیشتر از یوان یا روپیه یعنی کاهش استفاده از دلار. اگر دلار جایگزین های قدرتمندی پیدا کند، سلطه آمریکا در بازار جهانی به خطر خواهد افتاد.[1]

یکی از جایگزین های قدرتمند دلار، یوآن است که حتی از یورو نیز پیشی گرفته است و به عنوان مثال به دومین ارز بزرگ در ذخایر خارجی برزیل، بزرگترین کشور آمریکای جنوبی تبدیل شده است. این کشور به عنوان دهمین شریک تجاری بزرگ چین و تامین کننده اصلی سنگ آهن و دانه سویا، به طور فزاینده ای از یوان در تجارت و سرمایه گذاری استفاده می کند.

عمدتاً به دلیل تحریم‌های غرب و کنار گذاشته شدن از بسیاری از سیستم مالی جهانی، روس‌ها نیز به یوان به عنوان ارز انتخابی روی آورده‌اند. این ارز جایگزین دلار آمریکا به عنوان پرمعامله ترین ارز در کشور شده است و تقریباً همه بانک های بزرگ خدمات و سپرده های خود را به یوان ارائه می دهند.

همانطور که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نتیجه دیدار خود با شی جین پینگ در مسکو را توصیف کرد، "ما طرفدار استفاده از یوان چین برای تبادلات بین روسیه و کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین هستیم."

کشورهای بیشتری خواهان دلارزدایی هستند، نه به این دلیل که از نظر اقتصادی مناسب است، بلکه برای فرار از چنگال باندبازی سیاست خارجی ایالات متحده، که در دو دهه گذشته با استفاده از سلطه جهانی دلار، آن را به سلاح خود تبدیل کرده است.

قوانین بین المللی و قوانین تجارت را فراموش کنید. ایالات متحده اکنون افراد، شرکت‌ها و کشورها را به میل خود تحریم می‌کند و آنها را از سیستم مالی جهانی خارج می‌کند. اما این همه ماجرا نیست. اکنون می‌توان به کشورها و شرکت‌های سراسر جهان گفت که با چه کسانی می‌توانند و نمی‌توانند تجارت کنند. این به طور قابل توجهی فراتر از تحریم ها و تحریم های یکجانبه است که به طور سنتی درک می شود .از قضا، در زمانی که واشنگتن به طور فزاینده ای قوانین بین المللی و قوانین تجاری را زیر پا می گذارد، بی وقفه در مورد حمایت از «سیستم بین المللی مبتنی بر قوانین» صحبت می کند.[2]

اعمال تحریم‌ها برای پیگیری منافع محدود ایالات متحده، نگرانی‌های مشروعی را در میان کشورها ایجاد می‌کند که ممکن است بعداً آنها را هدف قرار دهند و بنابراین آنها را به یافتن جایگزین‌هایی برای دلار تشویق می‌کند. 

در این راستا، کشورهای مختلف، با انعقاد مجموعه ای از معاهدات دوجانبه،  قصد دارند تجارت و سرمایه گذاری با ارزهای غیر غربی را تسهیل کنند. چین و روسیه در سال 2019 یک معاهده دوجانبه با هدف ارتقای ارزهای ملی خود برای تسویه تجارت امضا کردند. هند یک حساب ویژه روپیه ایجاد کرده است که کشورها می توانند آن را برای تشویق تسویه تجارت و سرمایه گذاری با هند به روپیه هند اعتبار کنند. هند و روسیه نیز اندکی پس از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه در سال 2022 ، تلاش کرده‌اند تا با بازگرداندن مکانیسم ارز روپیه-روبل در دوران جنگ سرد، تجارت به ارزهای خود را تشویق کنند.بر اساس این طرح، تسویه حساب مستقیم بین بانک های روسی دارای روپیه در هند و بانک های هندی دارای روبل در روسیه انجام می شود.[3]

 تحریم‌های آمریکا بسیاری از کشورها را تشویق کرده با سرعت بیشتر به دنبال جایگزین‌هایی برای دلار باشند. این امکان وجود دارد که قدم بعدی به سمت یک ارز ذخیره واحد نباشد، بلکه به سمت «بلوک‌های ارزی» باشد. در مناطق مختلف جهان روندهایی مشاهده می‌شود که به تدریج از سلطه و هژمونی دلار در جهان خواهند کاست. برای مثال در جنوب شرق آسیا، اقتصادهای بزرگ به‌طور روز‌افزون پرداخت‌های بین خود را به شکل مستقیم انجام می‌دهند و دلار عملا نقشی در این پرداخت‌ها ندارد. مالزی و سنگاپور جزو کشورهایی هستند که با چین چنین شکلی از پرداخت دارند. چین نیز در بسیاری از موارد در مبادلات خود با کشورهایی که دچار مشکل مالی هستند از یوآن استفاده می‌کند. بانک‌های مرکزی از آسیا تا خاورمیانه در حال ایجاد خطوط سوآپ ارزی دوجانبه هستند و یک هدف مهم این کار، کاهش وابستگی به دلار است.[4]

جریانی برگشت ناپذیر آغاز شده است که علی رغم کند یا سریع بودن آن، یک نتیجه دارد و آن پایان سلطه دلار بر اقتصاد جهانی است.

محمدصالح قربانی

[1] https://www.fxstreet.com/analysis/is-this-the-end-of-us-dollar-dominance-202304032127

[2] https://www.scmp.com/comment/opinion/article/3215976/end-dollar-dominance-will-also-spell-demise-us-hegemony?module=perpetual_scroll_0&pgtype=article&campaign=3215976

[3] https://www.foreignaffairs.com/united-states/dollar-still-dominates

[4] https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-52/3895174-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%87%DA%98%D9%85%D9%88%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1