نه ترکیه به غرب
نه ترکیه به غرب
اگر چه در تنظیم مناسبات سیاست خارجی کشورها و به تبع آن سیاست بین‌الملل، امر مطلقی وجود نداشته و روندها در بستر شبکه‌ای پیچیده از محاسبات سود و زیان جاری می‌شود اما در وضعیت کنونی حاکم بر جهان و دوران گذار در نظم جهانی، انتخاب مردم ترکیه در ابقای رجب طیب اردوغان در کاخ «دولماباغچه» برای غرب انتخاب مطلوبی به شمار نمی‌رود.
برای هیچ یک از ناظران بین‌المللی تردیدی وجود نداشت انتخابات ریاست‌جمهوری 2023 ترکیه یکی از سرنوشت‌سازترین انتخابات تاریخ این کشور محسوب می‌شود؛ انتخاباتی که اگر قلیچداراوغلو و ائتلاف به ظاهر ناهمگونش را به قدرت می‌رساند، به معنای یک چرخش آشکار در سیاست خارجی این کشور و چرخاندن کامل سکان آن به سمت غرب بود.
از همین رو مقامات غربی و رسانه‌های‌شان این بار در اعلام موضع و حمایت علنی از رقیب اردوغان خویشتنداری و تحفظ دیپلماتیک را کنار گذاشتند. تصویر جلد مجله اکونومیست درباره انتخابات ترکیه و تیتر «اردوغان باید برود» و همچنین جلد ویژه مجله تایم آمریکا درباره کمال قلیچداراوغلو با انتخاب واژه «دموکرات» درباره او را باید تصاویر نمادین رویکرد غرب در قبال انتخابات ترکیه دانست.
بیراه نبود که رجب طیب اردوغان در یک سخنرانی عمومی اعلام کرد روسای پایتخت‌های غربی لحظه‌شماری می‌کنند که رقیب وی در انتخابات یعنی کمال قلیچداراوغلو پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری شود تا همه آنها از دست اردوغان راحت شوند اما مردم ترکیه نشان دادند فعلا قصد ندارند فرمان سیاست خود را به دست یک فرد نزدیک به غرب بسپارند. روزنامه تلگراف چاپ انگلیس در گزارشی نوشت: کمال قلیچداراوغلو، نامزد شکست‌خورده انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه وعده داده بود اگر به قدرت برسد، ترکیه را به سمت قوانین غربی سوق می‌دهد اما پس از 2 دهه ریاست رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، نخست‌وزیران و روسای جمهور کمی در اروپا از چشم‌انداز بازگشت آنکارا به مسیر غرب خوشحال می‌شوند. هیچ شکی نیست که اردوغان خود را مایه دردسر در ائتلاف نظامی ناتو ساخته است. او اعضای ناتو را با جلوگیری از پیوستن سوئد به این ائتلاف به دلیل حمایت‌های این کشور از گروه‌های تروریستی خشمگین کرد.
پس از آنکه ترکیه به سوریه حمله کرد، روابط واشنگتن و پایتخت‌های اروپایی با اردوغان آسیب دید. سال ۲۰۱۹ جو بایدن، نامزد وقت ریاست‌جمهوری آمریکا و رئیس‌جمهور کنونی این کشور گفت آمریکا باید از اپوزیسیون ترکیه حمایت کند تا اردوغان را شکست دهند. این در حالی بود که اردوغان واشنگتن را به مداخله در انتخابات متهم کرد. با وجود حمایت اکثر اعضای ناتو، ترکیه از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه به دلیل حمله این کشور به اوکراین خودداری کرده است و حتی اردوغان با کمک به انعقاد قراردادی میان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، به کی‌یف اجازه صادرات غلات از بنادر دریای سیاه را داد. قلیچداراوغلو که وعده داده بود در صورت پیروزی در انتخابات ترکیه، از روسیه رو برمی‌گرداند، هرگز نمی‌توانست به عنوان رئیس‌جمهور با شخصی مثل پوتین رقابت کند. اردوغان پس از کودتای نافرجامی که سال ۲۰۱۶ علیه او شکل گرفت، به طرز چشمگیری قدرتش را افزایش داده است. رئیس‌جمهور ترکیه معتقد بود آمریکا پشت کودتای سال 2016 در این کشور بوده و از آن زمان روابط سردی با غرب داشته است.
در جریان مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری هم بین اردوغان و رسانه‌های غربی و آمریکایی تنش‌های زیادی بروز کرد. نمونه آن گزارش اکونومیست علیه اردوغان بود. طرح جلد مجله انگلیسی اکونومیست که به انتخابات ترکیه و انتقاد از پیروزی‌های مکرر رجب طیب اردوغان پرداخته و او را به «دیکتاتوری» و «سلطنت» متهم کرده بود، باعث واکنش‌های گسترده در بین مقامات دولتی آنکارا و همچنین رسانه‌های این کشور شد. همچنین اردوغان قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری گفته بود بایدن دستور سرنگونی او را داده است. به گفته اردوغان، رقبایش با آمریکا همکاری می‌کنند تا او را سرنگون کنند. اردوغان ۶۹ ساله گفته بود: «بایدن دستور سرنگونی اردوغان را داد، من این را می‌دانم». پیش از این، «سلیمان سویلو» وزیر کشور ترکیه هم ایالات متحده را به برنامه‌ریزی برای برکنار کردن اردوغان در انتخابات ۱۴ مه (۲۴ اردیبهشت) به عنوان انتقام کودتاهای نافرجام واشنگتن متهم کرده بود. وی تصریح کرده بود: «می‌دانیم آمریکا پشت تلاش‌ها برای کودتا در ترکیه بوده و آنها می‌خواهند انتقام کودتاهای نافرجام را بگیرند. این را هم می‌دانیم که می‌خواهند از اردوغان برای از بین بردن سیستم قدرتی که ایالات متحده [در ترکیه] از دهه ۱۹۶۰ ایجاد کرده بود، انتقام بگیرند».
در یک بررسی اجمالی تاریخی می‌توان به این واقعیت پی برد که نقطه آغازین اختلافات دهه اخیر بین ترکیه و غرب، به اختلاف نظر جدی در دوران اوباما بازمی‌گردد. اردوغان خواستار آن بود در جریان بحران سوریه، نقش مهمی بر عهده ترکیه گذاشته شود اما اوباما نه‌تنها حاضر نشد به ترکیه اعتماد کند، بلکه با حمایت از کردهای هوادار «پ‌ک‌ک» و تسلیح آنان، ترکیه را در شرایط سخت قرار داد اما نقطه اوج اختلاف و بی‌اعتمادی، کودتای 2016 میلادی بود. از سوی دیگر اردوغان در چند سال اخیر بویژه بعد از کودتای سال 2016 به یک عنصر غیرفعال در ناتو تبدیل شده و تلاش کرده به روسیه و چین نزدیک شود. این در حالی است که بسیاری از مردم ترکیه نیز در حال حاضر آمریکا را متحد اصلی این کشور نمی‌دانند و به نوعی بخشی از آرای مردم این کشور «نه» به سیاست نزدیکی به آمریکا و غرب محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر، افزایش تنش با غرب با نزدیک‌تر شدن آنکارا به مسکو همراه شده است. هر چند لحن آمریکا درباره رقابت‌های انتخاباتی ترکیه خنثی بوده ولی رجب طیب اردوغان و مشاورانش می‌دانند برخلاف کرملین، در پایتخت‌های غربی برای پیروزی رقیبش لحظه‌شماری می‌کردند.
«هاوارد آیزنستات» تحلیلگر موسسه تحقیقاتی خاورمیانه در واشنگتن می‌گوید: دولت آمریکا خیلی محتاطانه با انتخابات ترکیه برخورد کرده و جز ابراز امیدواری به برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه، اظهار نظر دیگری نشده اما در باطن، اکثر مقام‌های آمریکا خواهان پیروزی مخالفان هستند. در یک دهه گذشته، بویژه پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ روابط ترکیه و آمریکا دچار تنش شده است. حمایت آمریکا از شبه‌نظامیان کرد در سوریه، خریداری سامانه موشکی پدافندی «اس۴۰۰» روسیه، اخراج ترکیه از پروژه جنگنده «اف ۳۵» و ممانعت دولت اردوغان از پیوستن سوئد به ناتو از جمله اختلافات مهم واشنگتن و آنکارا در سال‌های اخیر است. همچنین کودتای نافرجام باعث شد ترکیه بیشتر به روسیه نزدیک شود. بعد از حمله روسیه به اوکراین، ترکیه از مشتریان نفت ارزان روسیه شد. آنکارا بیشتر به روسیه متمایل شده و اکتبر پارسال هم پوتین پیشنهاد کرد ترکیه مرکز صادرات گاز روسیه شود. جو بایدن در رقابت با دونالد ترامپ و در جریان کمپین انتخاباتی خود، به نیویورک تایمز گفته بود: «ما پس از پیروزی، تلاش می‌کنیم با حمایت از مخالفان اردوغان در ترکیه، زمینه قدرت گرفتن یک دولت دموکراتیک را فراهم کنیم». با همه این اوصاف شواهد نشان می‌دهد غربی‌ها امیدی به ترمیم روابط با دولت اردوغان ندارند و به این جمع‌بندی رسیده‌اند که امکان توسعه روابط با ترکیه وجود ندارد و لذا ترجیح آمریکا و اروپا این بود که قلیچداراوغلو رای بیاورد که این امر محقق نشد.
منبع: وطن امروز
