نقش فرانسه در نظم جدید آمریکایی-اروپایی قفقاز جنوبی

حکیمه زعیم باشی

فرانسه، فعال ترین کشور اتحادیه اروپا در قفقاز جنوبی است و بعد از امریکا و روسیه کشوری است که بیشترین تعداد ارامنه را  داراست. بسیاری معتقدند وجود مهاجرین ارمنی در فرانسه،  شرایط خاصی را برای برخی سیاست های پاریس رقم زده است. به طوریکه در روابط فرانسه با ارمنستان، حمایت و تلاش فرانسه برای احقاق حقوق و یا حداقل طرفداری از حقوق مردم ارامنه یک الزام تلقی می‌شود. لذا به این دلیل است که فرانسه همواره در تنش میان آذربایجان و ارمنستان از ایروان حمایت کرده است. گروهی نیز معتقدند که قطعنامه 15 نوامبر فرانسه، سبب حمایت بیش از پیش فرانسه از ارمنستان شده است. برخی نیز بر این عقیده هستند که فرانسه در پی احیای گروه مینسک و تثبیت جایگاهش در ارمنستان و آذربایجان است.[1]اما حقیقت آن است که قطعنامه 15 نوامبر فعالیت‌های فرانسه در منطقه قفقاز را افزایش داده است و سبب پیگیری و حضور بیش از پیش فرانسه در منطقه به بهانه ارمنستان شده است.

قطعنامه 15 نوامبر فرانسه چیست؟

در 15 نوامبر2022، سنای فرانسه با ۲۹۵ رأی موافق، قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن از دولت فرانسه خواسته شده جمهوری آذربایجان را به دلیل حملات علیه ارمنستان در سپتامبر ۲۰۲۲ تحریم کند و این قطعنامه به تصویب مجلس سنای فرانسه رسید.[2]

قطعنامه 15 نوامبر دو خط سياسي را مطرح کرد. از يك سو به بهانه افزايش توان دفاعی ارمنستان و تامين امنيت در مرزهای شناخته شده بين‌المللی، ابتكار استقرار نيروهاي بين‌المللی در مناطق مرزی ارمنستان مطرح شد. از سوی ديگر تلاش شده  که با كمك ارمنستان و ارامنه قره‌باغ در امور داخلی آذربايجان مداخله شود. اين قطعنامه قرار گرفتن لاچين تحت كنترل آذربايجان را محكوم و اعلام کرده  كه موقعيت كريدور لاچين بايد بدون تغيير باقی بماند و از آذربايجان خواسته است كه به مواضع قبلی خود بازگردد.

 افزایش تنش میان باکو و پاریس

از زمان تصویب قطعنامه فرانسه تاکنون، فرانسه به دنبال آن بوده است که حضور خود را هم در ارمنستان و هم در آذربايجان (قره‌باغ) تضمين كند.اسناد تصويب شده توسط مجلس فرانسه  به روابط آذربايجان و فرانسه از جمله بندهاي توافقنامه دوجانبه 1993 لطمه وارد کرده است.[3]

آذرباجانی‌ها معتقدند يكي از دلايلی كه مناقشه قره‌باغ كوهستانی ارمنستان و آذربايجان به مدت 30 سال حل نشده است، حمايت فرانسه از ارمنستان آن هم به دلیل تلاش پاریس برای حفظ وضعيت موجود خود در این منطقه بوده است .

در اواخر ماه میلادی گذشته شاهد بودیم که وزیر دفاع فرانسه اعلام کرد که این کشور سیستم ضدهوایی و رادار به ارمنستان می‌فرستد. در روزهای اخیر نیز سلاح‌هایی به ارمنستان تحویل شده است که سبب اعتراض و انتقاد مقامات آذربایجانی شده است.

شواهد نشان می دهد فرانسه سال‌های زیادی است که فعالیت هایش را نه بر اساس علاقه به مردم و ملت‌های کشورهای دوست مانند ارمنستان و یا به دلیل عضویت در گروه مینسک بلکه بر حسب چارچوب از پیش تعیین شده و طبق منافع خویش پیش برده است. در واقع پاریس همواره به دنیال آن بوده است که ژئوپلیتیک جهانی خود را در خارج از قالب های ناتو و اتحادیه اروپا تقویت کند، لذا حمایت بیشتری از ارمنستان نشان می‌دهد.[4]

بر این اساس، به نظر می‌رسد علاقه پاریس به ادامه تنش باکو-ایروان، توسط منافع خود در چارچوب رویارویی فرانسه-ترکیه در مدیترانه نیز باشد لذا ارمنستان فقط بهانه و ابزاری مناسب جهت فشار بر آنکارا و از طرف دیگر روسیه است.

نظم جدید منطقه‌ای در قفقاز و تقسیم کار اروپایی-آمریکایی

مسئله دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که فعالیت‌های فرانسه در راستای نظم جدید منطقه‌ای در قفقاز و تقسیم کار اروپایی-آمریکایی نیز قابل ارزیابی است. ایالات متحده آمریکا سال‌ها از راه‌های مختلف سعی داشته است به حوزه های پیرامونی کشورهایی نظیر ایران، روسیه و چین نفوذ پیدا کند از طریق تحریک تنش‌های قومی، آن ها را در مناطق اطرافشان مشغول و درگیرِ بحران های مختلف کند. در این مسیر، واشنگتن علاوه بر ناتو استفاده از ظرفیت های کشورهای اروپایی بویژه فرانسه را در دستورکار قرار داده و سعی داشته تا اهداف خود را از این طریق پیش ببرد.

در مجموع باید گفت در شرایط کنونی که مناطق قفقاز و آسیای مرکزی تا حد زیادی تحت کنترل و نفوذ ایران، روسیه و چین هستند و کشورهای غربی به شدت نگران همبستگی این کشورها و محدود شدن میدان مانورِ اقدامات و فعالیت های خود در مناطق مذکور هستند. از آنجا که آمریکا و رژیم صهیونیستی درگیر جنگ با مقاومت فلسطین هستند. تحرکات و افزایش تنش بین باکو- ایروان می‌تواند تا حدی شرایط را به نفع غرب عوض کند. اما بنظر می‌رسد بحرانی که غرب و آمریکایی‌ها با آن روبرو هستند فراتر از آن است که تنش‌های این چنینی، بتواند تاثیری در روند نظم نوین جهانی که حرکت به سوی جهانی عاری از سلطه‌گری و زور است، داشته باشد.

 1.       https://peace-ipsc.org/fa

2.       https://www.farsnews.ir/news/14010825000587

3.       https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/detail/193614/

4.       http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/2005027