فصل تغییر در سیاست ترکیه

نوید دانشور

           روز 12 فروردین کشور ترکیه شاهد برگزاری انتخاباتی محلی و منطقه ای جهت تعیین و انتخاب شهرداران بیش از 80 شهر و روستا، رؤسای شهرداری‌ها، دهیاران و بخشداران و شوراهای روستا بود. در نهایت و پس از شمارش آرا، حزب اپوزیسیون جمهوریخواه خلق ترکیه (CHP) برای اولین بار در ۲۰ سال گذشته توانست از حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) در انتخابات شهرداری‌ها پیشی بگیرد تا اردوغان بزرگ‌ترین شکست سیاسی خود را تجربه کند.[1] رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، پیش‌تر بیان داشته بود که هرکس استانبول را ببرد، برنده ترکیه است. اگر این‌طور باشد، که به نظر هست، چالش‌های این انتخابات برای اردوغان و حزب مطبوعش بسیار زیاد خواهد بود.

در ابتدا خاطر نشان میگردد اهمیت این انتخابات آنجایی مشخص می گردد که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در شب پیروزی انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته این کشور، از خیز حزب حاکم برای بازپس‌گیری این دو شهر در انتخابات شهرداری‌ها از دست جناح رقیب و مخالف دولت سخن گفته و بیان داشته بود: "پس گرفتن کلید و مدیریت شهرهای استانبول و آنکارا از اهداف حیاتی عدالت و توسعه (AKP) است."[2] اما اعلام نتایج انتخابات شهرداری‌ها نشان داد با گذشت کمتر از یک سال از آن شب، اردوغان و یارانش در این حزب نه تنها کلیددار این دو کلانشهر نشدند؛ بلکه کلید مدیریت شهری در اکثر استان‌ها، خصوصاً مناطق راهبردی را به جریان رقیب یعنی حزب جمهوری خلق و احزاب اسلامگرای تازه نفس واگذار کردند. به گزارش خبرگزاری دولتی آناتولی، شمارش آرا نشان می‌دهد، حزب جمهوریخواه خلق ترکیه (CHP) ۳۷.77 درصد آرا و حزب عدالت و توسعه ۳۵.49 درصد آرا را کسب کرده‌اند.[3]  

لازم به یادآوری است که نتایج انتخابات این دوره شهرداری‌ها در ترکیه، از یک سو منعکس کننده تغییرات سیاسی و اجتماعی در آینده نزدیک این کشور بوده و از سوی دیگر، با بروز درگیری‌هایی که در برخی مناطق کردنشین پس از بازپس‌گیری کرسی شهرداری از احزاب کرد پیروز به وجود آمد، نشان دهنده وجود شکاف عظیم حاکمیتی در قلب سیاست ترکیه است. به گونه‌ای که به نظر می‌رسد جریان حاکم با اینکه شکست را پذیرفته؛ اما از قبول تبعات این زلزله سیاسی اکراه دارد.

در اولین مورد و بعد از اعلام رسمی نتایج شمارش آرا و انتخاب شهردار شهر وان ترکیه ، مقام‌های ترکیه پیروزی نامزد منتخب «عبدالله زیدان» سیاستمدار و نامزد حزب کُرد را در انتخابات شهرداری این کشور «بی‌اعتبار» خواندند و او را رد صلاحیت کردند که در نتیجه چندین شهر ترکیه شاهد اعتراضات و تنش‌هایی در اعتراض به این اقدام گردید. هیات انتخاباتی محلی نامزد منتخب را به دلیل اتهاماتی که در گذشته باعث محکومیت وی گردیده و منجر به مجازات وی شده بود رد صلاحیت کرده و اعلام داشتند حمایت از حزب کارگران کردستان موسوم به پ.ک.ک. که یک «گروه تروریستی» تلقی می گردد منجر به این اقدام گردیده است.[4]  برکناری عبدالله زیدان یادآور انتصاب شهردارانی است که پس از انتخابات محلی ترکیه در سال های 2014 و 2019 توسط وزارت کشور انجام گردیده که طی آن این وزارتخانه جایگزین‌هایی برای منتخبین مردم انتخاب می نمود.

در پی همین دست اقدامات دولت مرکزی، دیاربکر در جنوب شرقی ترکیه شاهد وقوع درگیری هایی بود که در حاشیه انتخابات شهرداری‌ها منجر به کشته شدن دست‌کم 1 نفر و زخمی شدن بیش از 12 نفر گردید.[5] در عین حال شهر وان ترکیه روز چهارشنبه (15 فروردین) شاهد درگیری‌های شدیدی بین مردم و پلیس این شهر بوده است. مردم شهر وان در اعتراض به کنار گذاشته شدن «عبدالله زیدان» شهردار منتخب این شهر و جایگزینی «عبدالاحد آرواس» به جای وی به خیابان‌ها آمده و با پلیس این شهر درگیر شدند.[6] در ادامه پس از وان، شب چهارشنبه شهرهایی از جمله بیتلیس، استانبول، مرسین و حاتای شاهد درگیری‌هایی بین معترضان و نیروهای امنیتی بودند که در نهایت در دو شهر وان و بیتلیس مقررات منع آمد و شد و جو شدید امنیتی برای دست کم مدت 15 روز برقرار شده است.

در پایان یادآور می گردد پس از سالهای ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ در حین و پس از انجام مذاکرات با اوجالان، روابط دولت مرکزی ترکیه و کردها کم کم به سردی رفته و همواره کردها تحت فشار بودند. یک مسأله سنتی درمورد ایشان این است که هر گاه شهرداری یک منطقه را به دست می‌آورند، معمولاً توسط حزب عدالت و توسعه با یک فرمان، این حق از ایشان سلب می‌شود. اخیراً در شهر اورفا نیز همین اتفاق افتاد؛ یک نامزد مورد حمایت احزاب کرد در شهرداری برنده شد، اما صندوق آنجا باطل شد و کردها اعتراضاتی را آغاز نمودند که حقشان ضایع شده است که با شدیدترین نوع مواجهه توسط پلیس روبرو شدند. به طور کلی درمورد شهرداری‌ها همیشه این چرخه تنش‌ها بوده و در یک دهه اخیر برخی از شهرداری‌هایی که به کردها رسیده است، توسط حزب عدالت و توسعه و احزابی که با حزب حاکم ائتلاف کردند پس گرفته شدند. به عنوان نمونه، در مواردی پیش آمده که حزب عدالت و توسعه با حمایت حزب ملی گرای افراطی حرکت ملی «م.ه.پ» به رهبری دولت باغچه لی، شهرداری را از کردها پس گرفتند و بنظر می رسد این چرخه همچنان پایدار و تبعات آن ادامه دار باشد.

[1] https://medyascope.tv/2024/04/01/dis-basinda-yerel-secim-2024-erdoganin-en-buyuk-yenilgisi/

[2] https://sputniknews.com.tr/20230601/abd-medyasi-erdogan-10-ay-sonraki-secimde-istanbulu-geri-almak-icin-simdiden-calismalara-basladi-1071878232.html

[3] https://secim.aa.com.tr/

[4] https://channel8.com/persian/15562

[5] https://kayhan.ir/001CJ2

[6] https://gazeteoksijen.com/turkiye/vanda-bugun-neler-yasandi-207450