عربستان سعودی؛ استحاله فرهنگی یا الگوی بومی توسعه
عربستان سعودی؛ استحاله فرهنگی یا الگوی بومی توسعه
عربستان سعودی یکی از محافظه‌کارترین دولتهای عربی غرب آسیا است. از زمان تأسیس پادشاهی این کشور دو مسئله همواره دغدغه اصلی سلاطین آل سعود بوده است. نخست حفظ و بقای سلطنت و دوم ایجاد یک مشروعیت قدرتمند دینی. رابطه مردم با پادشاهی سعودی نیز به نحوی تعریف شده که معمولا به دنبال کسب قدرت و سهم خواهی نبوده‌اند. اما مردم سعودی بسیار مشتاق کاهش محدودیت‌ها و سختگیری‌های مذهبی، افزایش رشد اقتصادی و کاهش فساد بوده و هستند.
پادشاهی آل سعود یک سلطنت مطلقه مبتنی بر شریعت اسلامی است. پادشاه حاکم کشور و فرمانده نیروی نظامی و نیز در رأس نظام سیاسی است. وزارتخانه های کلیدی چون کشور، خارجه و دفاع به وسیله اعضای خاندان سلطنتی اداره می شود. تا امروز همه شاهان عربستان به درجات متفاوت همکاری با آمریکا و وابستگی به آن را به عنوان قانون طلایی دنبال کرده اند. این در حالی است که ارتباط با آمریکا و رژیم صهیونیستی با هویت اسلامی عربستان در تضاد است.[1] اما رژیم آل سعود هیچ‌گاه نتوانسته از غرب فاصله بگیرد حتی امروزه که بن سلمان تحولات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بزرگی را برای ریاض رقم زده است باز هم نفوذ غرب به طور ویژه ایالات متحده در این کشور دیده می‌شود حتی شاید بتوان گفت نفوذ فرهنگی غرب این روزها بیش از پیش است.
اکنون حكومت عربستان سعودی، از موقعيت قدرتمند مبتنی بر درآمدهای نفتی در حال تبديل شدن به موقعيت جديدی است كه چالشهای درونی متعددی را سر راه آينده آن قرار می‌دهد.
تا پیش از حضور بن سلمان، زنان سعودی ازکمترین حقوق مدنی وشهروندی برخوردار بودند تاجایی که حتی حضور بانوان به تنهایی در خیابان حرام تلقی میشد اما هم اکنون این مسئله با تحولاتی عمیق مواجه گردیده است به نحوی که حضور زنان درسطوح عالیه دانشگاه‌ها حق رانندگی وحضوردراستادیوم های ورزشی، تدوین قانون مبارزه با آزار و اذیت زنان از سوی همسران یا خانواده هایشان صورت گرفته است.
همچین انتصاب خانم « ایمان عبدالله الغامدی» به عنوان معاون شهرداردر استان «الخبر» برای نخستین باردرتاریخ سعودی وانتصاب خانم« فاطمه سالم باعشن» به عنوان نخستین سخنگوی زن سفارت عربستان در واشنگتن در تاریخ این کشور بی‌سابقه بوده است. همچنین با حضور بن سلمان در قدرت، مسئله آزادی جوانان سعودی تا حد زیادی بهبود یافته است.
اما بن‌سلمان شخصاً با تاسیس « هیئت ترفیه» سعی در ایجاد مکان‌ها و تفرجگاه‌هایی شبیه غرب برای جوانان سعودی نموده. با تأسیس شهر اختصاصی- تفریحگاهی با عنوان « قدیه» بسیاری از تحلیلگران این اقدام بن سلمان را الگوبردای از شهرهای تفریحی غرب همچون «دیزنی لند» و لاس و گاس دانستنددر واقع این اقدامات علناً نشان داد وی در جهت الگوی توسعه غربی در نظام سعودی گام بر می دارد.[2]
هجوم ناگهانی رویدادهای ورزشی و فرهنگی در عربستان برای مردم این کشور بسیار محبوب شده است، آن هم در کشوری که تا همین اواخر قوانینی را اجرا می کرد که جلوی اختلاط مردان و زنان در ملاء عام را می گرفت. البته همگان تحت تاثیر تلاش‌های پر زرق و برق عربستان قرار نگرفته‌اند. این حقیقت نیز وجود دارد که در عربستان تا قبل از این، یکسری حقوق معمول برای زنان و جوانان که از نظر اسلام هم قابل پذیرش هستند، وجود نداشت و این مسئله سبب نارضایتی عمومی از حکومت‌های آل سعود شده بود. اما اصلاحات جدید بن‌سلمان متناسب با الگوی کشورهای اسلامی نیست و از الگوی غرب گرفته شده است و این مسئله چالش بزرگی در آینده برای این کشور و ملتش ایجاد خواهد کرد و به نوعی استحاله فرهنگی منجر خواهد شد که جامعه عربستان را ناهمگون ساخته و سبب مشکلات بزرگی در درون این کشور خواهد شد.
چنان‌که چندی پیش محمد بن مطر السهلی، (از اساتید سطوح عالی دانشگاه ام القری مکه) در صفحه توییتش خبر از کشف حجاب زنان جوان در خیابان‌های مکه مکرمه داد. همچنین در صفحه توییتر «التفریط» با بیش از 55 هزار دنبال کننده، خبری در مورد انتشار سازمان یافته زنان روسپی در مکه مکرمه منعکس شد. همچنین انتشار فیلمی از جشن علنی هم‌جنس‌گرایان در شهر طائف عربستان همه اینها قطعه‌هایی از پازل استحاله فرهنگی در حکومت آل سعود تلقی می‌شوند.[3]
همچنین اخیراً نمایش فیلم «باربی» در سینماهای ریاض، سیلی از انتقادها از سوی مردم عربستان در پی داشته است. در سراسر منطقه و کشورهای عرب نیز این فیلم مورد انتقاد قرار گرفته است. منتقدان ادعا می کنند که فیلم مملو از ایدئولوژی‌های فمینیستی افراطی است که مردان را تحقیر می‌کند. بسیاری همچنین ادعا کردند که این کار ارزش های سنتی خانواده را نقض می‌کند تا جایی که نمایش این فیلم در کویت و لبنان ممنوع شد.
لینا الحثلول، که خود عربستانی و رئیس یکی از گروه های حقوق بشری مستقر در بروکسل است، درباره طرح قدرت نرم محمد بن سلمان می گوید: «خوشحالم که این تغییرات اتفاق می‌افتد، اما تصور نادرستی از کشور ما ایجاد می‌کند. زمانی که این استراتژی استفاده از فرهنگ، ورزش و هنر برای احیای شهرت ولیعهد و جلب سرمایه‌گذاران و بازدیدکنندگان غربی سودی برای آن ها به همراه داشته باشد، دیگر نقض‌های حقوق بشری موجود مورد توجه قرار نمی گیرد.»[4]
در مجموع باید گفت، آل سعود علاوه بر سود اقتصادی باید به فرهنگ بومی، اسلامی و عربی خود نیز در تحولاتی که برای کشورش رقم می‌زند توجه کند. بسیاری از پروژه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که درصدد ایجاد آن است با فرهنگ این کشور سازگاری ندارد. صهیونیسم و غرب به طور ویژه ایالات متحده‌ی آمریکا بر آن‌انند از طریق جریان‌های نفوذ فرهنگی و هالیوود و صنعت سینما و هنر... با تغییر سبک زندگی مردم تدریجاً باورها و ارزش‌های جوامع اسلامی را تغییر دهند. از این‌رو، ریاض برای رسیدن به توسعه باید متناسب با الگوی بومی عربی- اسلامی خود دست به اصلاحاتی در سطوح مختلف بزند و قبل از هر چیز باید جریان‌های نفوذ فرهنگ غرب را شناسایی کند و به مقابله با آن‌ها بپردازد.
1. https://paydarymelli.ir/fa/news/43465
2. « چالشهای توسعه سیاسی در عربستان سعودی در دوران بن سلمان»/ ابرهیم بزرگر و همکاران/ فصلنامه مطالعات بین المللی/ بهار 1400.
3. https://www.adyannet.com/fa/news/34263
4. https://www.qudsonline.ir/news/876250
