صبر استراتژیک ایران در مقابل رویکرد تنش‌جویانه دولت باکو
پس از سپری شدن نزدیک به دوسال از عمر دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران به ریاست دکتر ابراهیم رئیسی، شاهد ثمره تلاش‌های دولت در حوزه‌های داخلی و خارجی با تکیه‌بر سیاست‌های حسن هم‌جواری با همسایگان و شراکت راهبردی با متحدان هستیم. حال هم‌زمان با تحولات مثبت و به سود ایران در منطقه و همگرایی با برخی کشورهای مهم عربی، شاهد رویکرد تنش‌آمیز و خصمانه دولت باکو علیه تهران بوده و چنین به نظر می‌رسد سیاست تنش‌زای باکو حدی ندارد و در جدیدترین مورد، دولت علی‌اف ضمن معرفی چهار دیپلمات ایرانی به‌عنوان عنصر نامطلوب برای حاکمیت جمهوری آذربایجان، اقدام به اخراج آن‌ها نموده است. این درحالی است که نیروهای امنیتی باکو در ماه‌ها و هفته‌های اخیر چندین بار اقدام به دستگیری افرادی با بهانه‌های مختلف ازجمله به اتهام ارتباط با ایران نموده، که این اتهامات اساساً توسط مقامات ایرانی تکذیب گردیده است. درمقابل مقامات ایرانی همواره بر بهبود روابط با همسایگان به‌عنوان اولویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران یادکرده و مکرراً از تنش‌زدایی و ارتقای مناسبات استقبال کرده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد در پس اقدامات تنش‌زای حاکمیت علی‌اف در آذربایجان دلایل دیگری نهفته است.
درابتدا باید درخصوص چرایی اقدامات دولت علی‌اف، اساس مسأله را به طرح خیالی و رویاپردازانه ایجاد دالان موسوم به «زنگزور» ارجاع داد. مسأله‌ای که به درگیری‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان در شهریورماه سال گذشته بازمی‌گردد. زمانی که مشخص شد که این‌بار، کانون تمرکز حملات باکو، بازپس‌گیری اراضی اشغالی خود و منطقه قره‌باغ کوهستانی نبوده بلکه جنوب خاک ارمنستان مدنظر قرارگرفته است. یعنی محلی که مرز ارمنستان با ایران را شامل می‌شود. این درحالی است که ایران چه در سال ۲۰۲۱ و چه در ماه‌های اخیر با اقدامات دیپلماتیک و در ادامه آن برگزاری چندین رزمایش نظامی نشان داده است که قصد ندارد از مرز زمینی خود با ارمنستان بگذرد و بارها این مسأله را به‌نوعی جزوی از خطوط قرمز ژئوپلیتیک ایران برشمرده است.[1]
در وهله دوم، این اقدامات تنش‌زای علی‌اف را می‌توان در‌پس روابط روبه‌رشد با رژیم‌صهیونیستی ارزیابی کرده و به‌وضوح نقش رژیم صهیونیستی در بروز تنش‌های پیش‌آمده میان تهران و باکو را مشاهده کرد. زمانی‌که به دلیل تداوم بحران داخلی در سرزمین‌های اشغالی، مقامات صهیونیستی دچار اختلافات عمیقی شده‌اند و در عمل نتانیاهو در سراشیبی سقوط قرارگرفته است.[2] درست همین‌جاست که نگرانی‌های نتانیاهو به اوج رسیده و دولت وی دچار شکافی بی‌سابقه گردیده و با بحران فروپاشی و وقوع جنگ داخلی در اسرائیل مواجه شده‌است. تمام این دلایل، نتانیاهو را بیش از هر زمان دیگری به دشمن خارجی و به مفهوم «دیگری» برای ایجاد انحراف در اذهان عمومی نیازمند کرده است تا از این طریق در خارج از مرزهای خود، تنش‌هایی را علیه ایران به‌وجود آورده و برای بقای سیاسی خود بهره ببرد. در همین راستا خبرگزاری الجزیره درباره اقدامات تنش‌زای دولت علی‌اف نوشته، فارغ از اختلاف‌نظرها در روابط دو کشور، ارتقای روابط باکو و تل‌آویو شاید بیش از همه به تنش‌های میان ایران و آذربایجان دامن زده است.[3] یادآور می‌شود پیش‌تر ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور‌خارجه ایران در واکنش به مواضع و اقدامات دولت جمهوری آذربایجان هشدارهایی بیان داشته و خاطرنشان ساخته بود: «درحالی‌که بحران و آشوب سرتاسر سرزمین‌های اشغالی فلسطین را فراگرفته و رژیم صهیونیستی در متزلزل‌ترین شرایط داخلی خود به سر می‌برد و به دنبال فرافکنی بحران‌های چندلایه درون سرزمین‌های اشغالی است، جمهوری اسلامی ایران تمرکز بر وحدت جهان اسلام و هم‌زمان مقابله با عادی‌سازی روابط با رژیم جنایتکار و اشغالگر اسرائیل را یک ضرورت و تکلیف دینی و وجدانی می‌داند.»[4]
خاطرنشان می‌سازد کارشناسان و تحلیلگران براین باور هستند ایران با استفاده از «مدیریت تعاملی بحران» و «صبر استراتژیک» کوشیده است علاوه بر تحرکات بازدارنده نظامی در مرزها، زمین دیپلماسی و زبان نرم سیاسی را ترک نکند. چراکه از منظر حاکمیت ایران، نه به دلیل ضعف یا تعلل، بلکه به‌دلیل آنکه دولت باکو به‌هیچ‌عنوان هم‌تراز و هم‌وزن ایران بزرگ و قدرتمند نیست، لذا دلیلی برافزایش تنش نمی‌بیند. باید یادآور شد به‌گواه کارشناسان بسیار و عمدتاً غربی، تهران سیاست‌های راهبردی بزرگ‌ترین قدرت‌های جهان را در منطقه به چالش کشیده و مصافی تمام‌قد و موفق با غربی‌ها به رهبری آمریکا داشته و دارد و عملاً در این مصاف پیروز بلامنازع نامیده می‌شود.[5] پس باید به مقامات باکو یادآور‌شد، صبر استراتژیک ایران نمی‌تواند همیشگی باشد و ممکن است پس از مدتی رویکرد تعامل‌گرا، در مقابل رویکرد تنش‌جویانه باکو با اقدامی قاطع و محکم پاسخ داده شود که در آن صورت باید نابودی کامل دارو دسته‌ای بانام دولت علی‌اف را در محدوده‌ای به وسعت یک استان ایران، شاهد باشیم. هرچند آنچه مسلم است جمهوری اسلامی ایران ضمن احترام به همه همسایگان، این هشدار را هم می‌دهد که درخصوص تحقق منافع و امنیت ملی با هیچ بازیگر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تعارف ندارد.
نوید دانشور
[1] http://fna.ir/3brk6z
[2] https://www.nytimes.com/2023/04/01/opinion/israel-protests-netanyahu.html
[3] https://www.aljazeera.com/amp/news/2023/4/8/analysis-will-azerbaijan-iran-tensions-lead-to-war
[4] mehrnews.com/xZSqR
[5] https://www.nytimes.com/2022/08/12/opinion/iran-america-nuclear-policy.html
