دلارزدایی اتحادیه پایاپای آسیا

کشور‌های زیادی در حال دلارزدایی از اقتصاد خود هستند و می‌خواهند بهای نفت یا مواد غذایی را با واحد پولی غیر از دلار پرداخت کنند. این روند که از سال ۲۰۱۱ از طرف چین و روسیه آغاز شد، به تازگی در دستور کار اقتصاد‌های نوظهوری نظیر هند، برزیل، اندونزی، عربستان و امارات و اعضای گروه «آ. سه. آن» قرار گرفته است و این کشور‌ها فرایند جایگزینی دلار با ارز‌های محلی به خصوص یوآن را در روابط تجاری خود آغاز کرده‌اند. اتحادیه پایاپای آسیایی نیز با هدف دلارزدایی و استفاده از ارز‌های محلی و تقویت معاملات پایاپای بین ۹ کشور عضو از سال ۱۹۷۴ فعالیت خود را آغاز کرده است. اگر چه حجم مبادلات سال‌های گذشته این اتحادیه قابل توجه نبوده، اما تحولات پولی و مالی سال‌های اخیر و رشد تجارت در شرق و تقویت ارز‌های این کشور‌ها فرصت‌های جدیدی را پیش‌روی این اتحادیه قرار داده است. حالا زمزمه‌هایی نیز از پول واحد عربی برای خلاصی از شر دلار شنیده می‌شود.

معاون اول رئیس‌جمهور با اشاره به چشم‌انداز روشن این اتحادیه در حذف تدریجی دلار از معاملات تجاری می‌گوید: ایران در دلارزدایی در تجارت مصمم است و این اقدام پاسخ اجتناب‌ناپذیر کشور‌ها به پروژه سلاح‌سازی دلار است.

اخیراً شاهد شتاب گرفتن روند دلار‌زدایی به صورت عملی در جهان به ویژه در اقتصاد‌های در حال توسعه هستیم که این موضوع به تازگی در کشور ما به یک بحث داغ تبدیل شده است. برخلاف موضع‌گیری‌های سیاسی و احساسی برخی کارشناسان اقتصادی در ایران، دلار‌زدایی یک «انتخاب داوطلبانه» توسط کشور‌های مذکور نیست بلکه یک پاسخ اجباری به تبدیل دلار به یک سلاح ارزی است. دولت امریکا طی دهه‌های اخیر همواره کسری بودجه داشته و از روند رو به ازدیاد مخارج رنج می‌برده و در واقع تورم ناشی از تأمین مالی این مخارج را از طریق دلار به دیگر کشور‌های جهان صادر کرده و همین تغییرات پرشتاب در سیاستگذاری پولی امریکا در کنار مسائل ژئوپلتیک عوامل اصلی دلار‌زدایی در دنیا به شمار می‌آیند.

چندی پیش نیز رنه ژیرار، تحلیلگر فرانسوی در مقاله‌ای برای فیگارو نوشت: «امریکا خود را در چاهی انداخته که نتیجه آن پیشروی اجتناب‌ناپذیر جهان به سمت دلارزدایی است. امریکایی‌ها از واحد پولی خود به عنوان ابزار فشار سیاسی بر سایر کشور‌ها استفاده می‌کنند که این امر، ناخواسته یک عزم جهانی برای سرنگونی پادشاهی دلار را به راه انداخته است.»

روند دلار‌زدایی که از سال ۲۰۱۱ توسط چین و روسیه آغاز شد، به تازگی در دستور کار اقتصاد‌های نوظهوری مانند هند، برزیل، اندونزی، عربستان، امارات و به طور کلی کشور‌های عضو بریکس (به جز کشور‌های آفریقایی) قرار گرفته است و این کشور‌ها فرایند جایگزینی دلار با ارز‌های محلی به خصوص یوآن را در روابط تجاری خود آغاز کرده‌اند. همچنین این راهبرد به ۱۰کشور عضو اتحادیه جنوب شرق آسیا موسوم به «آ. سه. آن» رسیده و کشور‌های اندونزی، مالزی، سنگاپور، تایلند، ویتنام، فیلیپین، لائوس، کامبوج، برونئی و میانمار تصمیم گرفته‌اند مبادلات طرفین با ارز‌های محلی انجام شود.

درخواست میلیاردر اماراتی برای ایجاد پول واحد عربی

کشور‌های عربی نیز در راستای دلارزدایی از اقتصادشان به دنبال ایجاد پول واحد عربی هستند تا وابستگی کشورشان را به دلار‌های امریکایی کاهش دهند. در این خصوص خلف الحبتور، میلیاردر و تاجر اماراتی و نیز مدیرعامل گروه الحبتور بر لزوم ایجاد پول مشترک کشور‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس به همراه مصر و اردن در تبادلات تجاری تأکید کرد.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی «صدی البلد» وی در ادامه درخواست خود گفته که او پیشنهادی برای چاپ پول واحد خلیج‌فارس بین شورای همکاری خلیج‌فارس، مصر و اردن ارائه کرده تا بتوان از زیر بار فشار‌های اقتصادی ناشی از دلار خلاص شد. انتشار واحد پولی عربی به تقویت اقتصاد کمک می‌کند و برای این کار باید قبل از کنار گذاشتن دلار، مطالعات علمی و اقتصادی انجام بگیرد. این سرمایه‌دار اماراتی در ادامه تأکید کرده که فشار دلار و بهره بانکی بر هر اقتصادی در دنیا تأثیر می‌گذارد.

اتحادیه پایاپای آسیا کاهش وابستگی به دلار را در دستور کار قرار داد

روز گذشته در راستای ایجاد روابط اقتصادی بانکی بین جمهوری اسلامی ایران و کشور‌های آسیایی، پنجاه‌ویکمین اجلاس بین‌المللی سالانه اتحادیه پایاپای آسیایی با هدف کاهش وابستگی اعضا به ارز‌های دلار و یورو برگزار شد و مبادله تجاری با ارز‌های مورد قبول اعضای این اتحادیه در دستور کار قرار گرفت. به گزارش تسنیم، معاون اول رئیس‌جمهور در این نشست عزم راسخ اعضا برای ایجاد فصل جدیدی از روابط اقتصادی و تعاملات مالی و تجاری را ستود و از دلار‌زدایی به عنوان پاسخ اجتناب‌ناپذیر کشور‌ها به پروژه سلاح‌سازی از دلار سخن گفت و پیشنهاداتی مهم برای ارتقای کارایی و اثربخشی این سازوکار بین‌المللی ارائه داد.

محمد مخبر در ادامه سخنان خود به بررسی نقش دلار در اقتصاد جهان پرداخت و گفت: «آنچه پس از پرداختن به پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های اقتصاد ایران مایلم به آن اشاره کنم و مورد تأکید این اجلاس نیز می‌باشد، نقش دلار در اقتصاد جهان است. در دنیای امروز، موقعیت پیشروی دلار، امتیازات بسیاری را به ایالات‌متحده در همه امور تجارت بین‌الملل اعطا کرده است. کسب‌وکار‌ها و مصرف‌کنندگان ایالات‌متحده از واردات ارزان، نوسان کم در قیمت‌ها، تأثیرگذاری بالای سیاست‌های پولی امریکا بر اقتصاد جهان و سهولت در مبادلات سود برده‌اند و تقاضای مناسب برای اوراق خزانه‌داری ایالات متحده نیز به این کشور این امکان را داده است که کسری بودجه بالا در این کشور، هزینه چندانی برای اقتصاد آن همراه نداشته باشد.»

وی اضافه کرد: «این روز‌ها خبر‌های متعددی از اقدام دولت‌ها برای کنار گذاشتن دلار از معاملات و استفاده از ارز‌های محلی شنیده می‌شود. همان‌طور که می‌دانید افزایش اخیر نرخ تورم در جهان، به ویژه در دوران پساکرونا و ریسک‌های سیاسی و به‌ویژه اعمال تحریم‌های شدید، موجب شده است کشور‌های مختلف دنیا به‌دنبال یافتن راهکار‌های عملیاتی برای کاهش نقش و در نهایت حذف دلار از مبادلات تجاری خود باشند.» چند وقت پیش، وزیر خزانه‌داری امریکا اعتراف کرد که «استفاده از تحریم‌ها می‌تواند نقش دلار را به عنوان ذخیره جهانی کاهش دهد و هژمونی دلار را تضعیف کند.» تاکنون دلار مهم‌ترین اهرم ابرقدرتی و توان تحریمی امریکا بوده که اکنون زنگ خطر تضعیف این اهرم قدرتمند به صدا درآمده است.

مخبر ادامه داد: «دیگر دلار‌زدایی یک «انتخاب داوطلبانه» توسط کشور‌ها نیست، بلکه یک پاسخ اجتناب‌ناپذیر کشور‌ها به «پروژه سلاح‌سازی از دلار» است. «سلاح‌سازی از دلار» در چند دهه گذشته از جمله مهم‌ترین عواملی است که کشور‌ها را وادار کرده است به‌دنبال یافتن راهی برای رهایی از عواقب تحریم‌های دلاری احتمالی در آینده باشند. تضعیف دلار می‌تواند تهدیدی جدی برای نفوذ امریکا در صحنه جهانی باشد، این چشم‌انداز برای امریکایی‌ها نگران‌کننده و این نگرانی در گزارش‌های اخیر اندیشکده‌های امریکایی نیز به‌وضوح منعکس شده است. کشور‌ها به طور فزاینده‌ای به دنبال کاهش اتکای خود به دلار هستند، از نشانه‌های کاهش وابستگی کشور‌ها به استفاده از دلار، کاهش سهم دلار در ذخایر ارزی کشورهاست. مطابق آمار صندوق بین‌المللی پول، سهم دلار در ذخایر ارزی کشورها، از ۷۱ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۵۸ درصد در سال ۲۰۲۲ کاهش پیدا کرده است.»

وی با تذکر اینکه همان‌طور که دلارزدایی فقط محدود به کاهش استفاده از دلار نیست، بلکه کاهش استفاده از نظامات و زیرساخت‌های دلاری را هم شامل می‌شود، یادآور شد: یکی از ابزار‌های مورد استفاده در توسعه استفاده از ارز‌های ملی کشور‌ها در تجارت دوجانبه، استفاده از پیمان‌های پولی است. اتحادیه پایاپای آسیا با بهره‌مندی از سازوکار پایاپای‌سازی که باعث کاهش نیاز و وابستگی به ارز‌هایی همچون دلار و یورو می‌شود، طی نزدیک پنج دهه فعالیت خود بر آن بوده است باعث تسهیل روابط تجاری میان کشور‌های عضو و توسعه همکاری‌های پولی شود و بر کارایی و اثربخشی این سازوکار بیفزاید، به طوری که طی این سال‌ها حجم معاملات صورت‌گرفته در این سازوکار رشد چشمگیری داشته است. متأسفانه در سال‌های اخیر به دنبال تحریم‌های ناعادلانه، حجم معاملات جمهوری اسلامی ایران با سایر اعضا کاهش یافته است، ولی ما بر این باوریم که با تلاش‌های صورت‌گرفته در یک سال اخیر، این اتحادیه می‌تواند پویایی خود را دوباره به دست آورد.

همچنین وی از اعضای هیئت مدیره اتحادیه پایاپای آسیایی خواست چهار مورد مهم شامل: توسعه ارز دیجیتال مشترک بانک‌های مرکزی اعضای اتحادیه، عملیاتی‌سازی سامانه پیام‌رسان بانکی اختصاصی میان کشور‌های عضو، تشکیل سبد ارزی محلی در مرحله تسویه و همچنین گسترش تعداد اعضای اتحادیه و پذیرش سریع اعضای جدید را مدنظر قرار دهند.

فرزین: شرایط حضور بانک‌های خارجی در ایران تسهیل شده است

همچنین محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی در این نشست نقش اتحادیه پایاپای آسیایی را در اقتصاد جهانی مهم و استراتژیک برشمرد و گفت: در کنار ظرفیت‌ها و فرصت‌های بخش تجاری اقتصاد ایران، بخش مالی نیز از ظرفیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در حال حاضر ۳۲ بانک و مؤسسه اعتباری غیربانکی در اقتصاد ایران مشغول فعالیت هستند که با حدود ۱۹ هزار شعبه بانکی در سرتاسر کشور به فعالان اقتصادی و آحاد مردم خدمات بانکی ارائه می‌دهند. در این میان با تصویب قانون حضور بانک‌های خارجی در ایران، شرایط حضور بانک‌های خارجی در ایران تسهیل شده و به رغم اعمال تحریم‌های اقتصادی و بانکی در حال حاضر شاهد حضور برخی بانک‌های خارجی یا تأسیس بانک‌های مشترک در ایران هستیم. بیش از هشت بانک با مالکیت بانک‌های ایرانی در خارج از کشور مشغول فعالیت هستند و ۴۹ شعبه بانک‌های ایرانی در کشور‌های مختلف از جمله انگلستان، آلمان، روسیه، عراق، امارات متحده عربی، فرانسه و ... فعال هستند.

فرزین با اشاره به پیشرفت و توسعه زیرساخت‌های بانکی و گستره شبکه پرداخت نظام بانکی ایران (اعم از خدمات پرداخت الکترونیک) در سال‌های اخیر گفت: این پیشرفت به گونه‌ای بوده است که تمامی تراکنش‌های خرد و کلان مشتریان نظام بانکی با درصد اطمینان نزدیک ۱۰۰ درصد انجام شده است. این وضعیت با اتکا به توان متخصصان ایرانی در این عرصه و به رغم وضع تحریم‌های شدید نرم‌افزاری و سخت‌افزاری موجود در حوزه‌های پرداخت و پشتیبانی الکترونیک تحقق یافته است. هم اکنون بالغ بر ۹۷ درصد معاملات ایرانیان بدون استفاده از پول نقد و از طریق خدمات بانکی صورت می‌پذیرد و دسترسی تمام نقاط کشور به اینترنت باعث شده است خدمات پرداخت الکترونیک در تمامی نقاط کشور امکانپذیر باشد.

جمع‌بندی

به نظر می‌رسد تلاش کشور‌ها برای بردن ناف وابستگی تجارت بین‌الملل به دلار از مرز تئوری گذشته است و اقدامات کشور‌های مختلف مؤید این مهم است. پنجاه‌و‌یکمین جلسه هیئت مدیره اتحادیه پایاپای آسیا نیز در همین راستا قابل ارزیابی است، چه آنکه نقش این اتحادیه در اقتصاد جهانی راهبردی است. به گفته رئیس کل بانک مرکزی، پذیرش اعضای جدید با هدف هم‌افزایی، تنوع‌بخشی به سبد ارزی اتحادیه با استفاده از ارز‌های محلی کشور‌های عضو و سایر ارز‌های غیرجهان‌روا می‌تواند به تشویق دلارزدایی در مبادلات تجاری، حفظ و نگهداری هر چه بیشتر ذخایر مطلوب ارزی اعضا و نیز ایجاد یک چارچوب مؤثر برای تسویه تعهدات بینجامد.

منبع: روزنامه جوان