داعش‌خراسان در اندیشه تمرکز بر آسیای‌مرکزی
گروه تکفیری-تروریستی داعش از ابتدای ظهورش، مناطق شامات شامل سوریه و عراق امروزی و نیز ولایت خراسان (افغانستان و بخش‌هایی از آسیای‌مرکزی) را به‌عنوان قلمرو خود مطرح ساخت و از این طریق موجودیت و هویت خود را بنا نهاد. بحث ظهور مجدد فعالیت‌های تروریستی تحت عنوان داعش خراسان و قدرت‌نمایی آن در محدوده‌ای به پهنای آسیای‌مرکزی باهدف برهم‌زدن اوضاع امنیتی منطقه، این روزها بار دیگر به سرخط خبرها بازگشته و می‌توان از آن نتنها به چالشی برای مرکز آسیا، بلکه برای سراسر قاره کهن یادکرد. اما اینکه چه دست‌های پشت پرده‌ای و چه اهدافی در این ظهور و سازمان‌دهی مجدد در کارند، با تحلیل و بررسی اوضاع منطقه می‌توان به آن‌ها پی برد.
درابتدا باید خاطرنشان کرد، دلیل اصلی تمرکز تروریست‌های داعشی در محدوده‌ای تحت نام ولایت خراسان بزرگ (که از منظر طراحان و پشتیبانان این فعالیت‌های تروریستی) شامل آسیای‌مرکزی به‌ویژه کشورهایی به‌مانند ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان و یا حتی قرقیزستان می‌باشد، تجربه شكست سنگین در عراق و سوریه به‌ویژه از نیروهای ایرانی است.[1] چراکه با نابودی رسمی این گروه تروریستی در این دو كشور خاورمیانه، عملاً نیروهای مزدور و اجاره‌ای كه اكثر این افراد به دلایل مختلفی ازجمله برای به‌دست‌آوردن دلارهایِ‌داعشی و یا با تحریک نیروهای افراط‌گرا و وهابی با افكار جهادی به سوریه و عراق رفته بودند و درنهایت از مهلکه جان سالم به درکرده بودند، دچار سردرگمی شده و نیاز به سازمان‌دهی مجدد آن‌ها ازسوی طراحان و پشتیبانان این گروه تروریستی بوده است. به زبان ساده‌تر چه جایی بهتر از موطن اصلی این افراد که به آن آشنایی داشته‌اند!
گزارشات بسیاری حاكی از تعدد اتباع آسیای‌مركزی به‌ویژه شهروندان تركمنستانی و ازبكستانی در داعش بوده، كه بیشتر این نیروهای تروریست طی سال‌های اخیر به محدوده زادگاه خود بازگردانده شده‌اند. ازجمله گزارشات رسمیِ قابل استناد، گزارش «سرگی شویگو» وزیر دفاع روسیه، طی کنفرانسی در سال 2019 بوده است که بنا به تخمین وی، قریب به پنج هزار نفر از اتباع آسیای‌مرکزی به طرفداری از داعش در عراق و سوریه حضورداشته‌اند و پس از شکست‌های داعش بیشتر آن‌ها به سرزمین‌های خود بازگشته‌اند. هرچند این آمار در گزارش‌های مختلف، متفاوت نقل شده است و برخی مراجع و گزارشات تعداد به‌مراتب بیشتری را تایید می‌كنند.[2] درهمین خصوص روسلان میرزایف، ریاست کمیته ضد‌تروریستی سازمان همکاری شانگهای (RATS SCO) بیان داشته است که سازمان‌های تروریستی (داعش) به دنبال فرصت‌هایی برای سازمان‌دهی مجدد و انجام حملات تروریستی گسترده در منطقه هستند.[3]
گفتنی است کارشناسان بسیاری ریشه تمرکز داعش خراسان را بر محدوده‌ای به وسعت آسیای‌مرکزی که از یک‌سو نزدیک به روسیه بوده و از سوی دیگر با چین قرابت دارد را اقدامات تنش‌زای ایالات‌متحده و علاقه وافر آن‌ها به ایجاد بحران‌های منطقه‌ای و دامن‌زدن به درگیری‌ها در نزدیکی مرزهای رقبای استراتژیک خود می‌دانند. در همین خصوص ضمیر کابلوف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور افغانستان بیان داشته است که ایالات‌متحده با تروریست‌های مستقر در افغانستان درتماس بوده و مخفیانه از گروه تروریستی داعش حمایت کرده و در آسیای‌مرکزی از تروریست‌ها برای دستیابی به اهداف ژئوپلیتیکی خود استفاده می‌کند.[4] درهمین راستا دکتر محسن پاک‌آیین سفیر سابق ایران در ازبکستان هدف داعش در آسیای‌مرکزی را بی‌ثبات‌سازی کشورهای این منطقه و درواقع رخنه‌کردن در حوزه سنتی نفوذ روسیه نامیده و بیان داشته است اساساً باید حضور داعش در آسیای‌مرکزی را از منظر رقابت‌های امریکا و روسیه موردتوجه قرارداد.[5]
هرچند درکنار اقدامات مخفیانه و تلاش‌های امریکا برای ایجاد ناامنی و بی‌ثباتی در این منطقه و نیز حضور اتباع همین کشورها در ترکیب پیکارجویان داعش، زمینه‌های اصلی و بسترهای شکل‌گیری حضور و تمرکز داعش در این منطقه در موارد متعدد دیگری نیز قابل‌بررسی است، لیکن برخی از اصلی‌ترین این موارد همانا ضعف در ساختار اجتماعی-سیاسیِ غالباً سکولار کشورهای منطقه آسیای‌مرکزی، رویکرد و اقدامات نادرست دولت‌های منطقه در برابر جریانات افراط‌گرایی و عدم مقابله صحیح با اشاعه افکار انحرافی، بافت اجتماعی سنتی و پیچیده کشورهای آسیای‌مرکزی که ذاتاً دچار ناآگاهی دینی بوده و به‌دفعات مورد سواستفاده گروه‌های افراطی قرارگرفته‌اند و کانون‌های جغرافیایی و گرانیگاه بحران‌زا در منطقه چون دره فرغانه در ازبکستان که همیشه مستعد پرورش نیروهای افراطی و مزدور بوده است و نیز وضعیت بی‌ثبات افغانستان، از دیگر عواملی است که به تمرکز داعش در این محدوده سبب شده است. همین موارد متعدد بیانگر اهمیت مبارزه به‌هنگام و همه‌جانبه با این جریان انحرافی و تروریستی بوده و برای مقابله با این تومور بدخیم و سرطانی و نیز ریشه‌کنی این معضل بزرگ، همت بالای مسولان و دولتمردان کشورهای آسیای‌مرکزی و جامعه بین‌الملل مورد نیاز است تا با بهره‌گیری از الگویی موفق چون جمهوری اسلامی ایران در زمینه مقابله با جریانات افراطی و تروریستی و تجارب بدست آورده از آن، اقدامی جامع و عاجل را بعمل آورند تا ملت‌های جهان، دیگر شاهد سنگینی سایه حضور داعش تحت هر عنوانی در منطقه و علی‌الخصوص حوزه آسیای‌مرکزی نباشند.
نوید دانشور
[1] https://ria.ru/20230221/fsb-1853311178.html
[2] https://irna.ir/xjpQHN
[3] https://tj.sputniknews.ru/20221018/tajikistan-afghanistan-terroristy-chislo-1052233664.html
[4] https://radiosputnik.ria.ru/20230120/ssha-1846214457.html
[5] https://qudsonline.ir/x9cvh
