جنگ تراشه آمریکا و چین و پیامدهای آن بر کشورهای خلیج فارس

جنگ فناوری ایالات متحده آمریکا و چین، نماینده پویایی رقابت بین دو کشور است. این پویایی در حال تغییر چشم‌انداز جنگ‌های قدرت های جهانی و ایجاد چارچوبی برای نظم جهانی در دهه‌های آینده است. رقابت نابسامان در نیمه هادی ها بین ایالات متحده آمریکا و چین احتمالاً به دو دلیل کلیدی بر جهان تأثیر می گذارد. اولاً تراشه‌ها به جنبه‌های مختلف زندگی انسان و روابط بین‌الملل از جمله تولید، نوآوری، اتصال، تجارت، ارتباطات و شراکت تبدیل شده‌اند.  دوما در خط مقدم این رقابت دو اقتصاد بزرگ جهان و متحدان و شرکای آن‌ها قرار دارند که با توجه به وابستگی‌های متقابل فناوری و تجاری، احتمالاً همگی تأثیر آن را احساس خواهند کرد.

اکوسیستم های صنعت نیمه هادی در هر دو کشور تأثیرات فوری را تجربه خواهند کرد. در ۹ آگوست، رئیس جمهور بایدن فرمان اجرایی را امضا کرد که به سرمایه گذاری ایالات متحده آمریکا در برخی فناوری ها و محصولات امنیت ملی در کشورهای مورد توجه می پردازد. این فرمان نمادی از تلاش‌های شدید دولت بایدن برای جلوگیری از نشت مهارت و فناوری به چین در بخش فناوری پیشرفته، علی‌رغم اقدامات قبلی است. این فرمان باعث شد چین اقداماتی را برای محدود کردن صادرات تراشه های ضروری انجام دهد؛ از جمله صادرات فلزات کمیاب مانند گالیوم و ژرمانیوم که برای تولید نیمه هادی ها و نوآوری های مختلف تکنولوژیکی، بسیار مهم هستند. چین این رفتار آمریکا را سال ها قبل پیش بینی کرده و  اقداماتی را برای کاهش اتکای خود به غرب به ویژه ایالات متحده آمریکا در صنعت نیمه هادی انجام داده است. در سال ۲۰۱۵، پکن ابتکار خود را با هدف افزایش تولید داخلی تراشه های نیمه هادی به ۴۰ درصد تا سال ۲۰۲۰ و سپس جهش به ۷۰ درصد تا سال ۲۰۲۵ اعلام کرد.[1]

در کشمکش‌های تکنولوژیکی میان ایالات متحده و چین بر سر صنعت نیمه هادی‌ها، برخی تحریم‌های ایالات متحده باعث ایجاد اختلالات گسترده در زنجیره تامین تراشه‌های نیمه هادی چین شده است. هدف اصلی روشن است؛ ایالات متحده باید اطمینان حاصل کند در حالی که جهان پیشرفت می‌کند، چین نتواند از آمریکا پیشی بگیرد. از دست دادن رقابت نیمه‌هادی‌‌‌ها به این معنی است که چین همیشه در اختیار کشورهایی مانند ایالات‌متحده و تایوان خواهد بود که قدرت بیشتری بر زنجیره تامین تراشه دارند و این چیزی نیست که شی آن را تحمل کند. چین برای رسیدن به اهداف برنامه «ساخت چین 2025» و پیشی گرفتن از آمریکا، سه‌حوزه رقابتی تعریف کرده است: فضا، هوش مصنوعی و ارتباطات و محاسبات کوانتومی. اما تا زمانی که از غول تولید تراشه‌‌‌های نیمه‌هادی نگذرد، عبور از آمریکا میسر نیست. آمریکا نیز یک نکته را به‌خوبی درک کرده و آن، این است که نباید اجازه داد چین در تولید این محصول حیاتی به استقلال نسبی دست پیدا کند.[2]

تحریم‌های «هواوی» و «زد تی ای» در سال 2019 در بخش مخابرات زمینه برنامه‌های چین در جهت بازدارندگی و کاهش وابستگی به فناوری غربی را طرح ریزی کرد و در حال حاضر با رمزگشایی استراتژی‌های در حال تغییر چین در بخش تراشه‌های نیمه هادی از طریق برنامه‌های عظیم تحت حمایت دولت مانند طرح «صندوق بزرگ» و «سند شماره 8 شورای دولتی» واضح است که برنامه‌های چین برای کاهش و قطع اتکا به ایالات متحده از آن زمان در حال افزایش است. [3]

جنگ تراشه ها به خاورمیانه نیز کشیده شده است. در تازه ترین اقدامات ایالات متحده در محدودسازی صادرات تراشه های استراتژیک به شرق، وزارت بازرگانی این کشور از گسترش این محدودیت به برخی کشورهای خاورمیانه خبر داد.  با عنایت به این اقدام، به سادگی می توان به این نتیجه رسید که دولت آمریکا دیگر مانند ده سال پیش به شرکای منطقه ای خود اعتماد نداشته و ترجیح می دهد به جای شراکت تجاری با برخی از نزدیکترین این شرکا مانند کشورهای حاشیه خلیج فارس، از طریق سیستمی شبه پلیسی تمامی تحرکات منطقه ای را تحت نظر داشته باشد.

فعالیت های چین و روسیه در خاورمیانه، حساسیت های ایالات متحده را افزایش داده است. میانجی گری چین در حل و فصل روابط تیره میان تهران و ریاض، شرکت سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در نشست سران شورای همکاری خلیج فارس، آن هم در اوج جنگ اوکراین و تلاش هر دو کشور برای ایفای نقش در بازار انرژی و ترانزیت منطقه، همگی نشان از بهبود اوضاع به نفع دو رقیب شرقی واشنگتن یعنی چین و روسیه است. [4] این عوامل، باعث شده تا آمریکا در صادرات تراشه های استراتژیک به این منطقه محدودیت هایی را اعمال کند.

کشورهای عربی منطقه در تلاش برای توسعه مواردی چون اقتصاد دیجیتال، راه اندازی صنایع مونتاژ الکترونیک، ساخت شهرهای هوشمند و ... هستند. تعداد این پروژه ها زیاد است؛ اما نکته مهم این است که این میزان از پیشرفت منطقه خاورمیانه همزمان شده است با افزایش نفوذ بی سابقه چین و روسیه! به عنوان مثال، بخش مهمی از ساخت شهر هوشمند نئوم در دست پیمانکاران روسیه بوده و یا شبکه ریلی عربستان سعودی نیز توسط پیمانکاران چینی در حال ساخت است.[5] خاورمیانه با کمک چین و روسیه در حال پیشرفت است و این خواست آمریکا نیست، پس باید جلو آن گرفته شود.

بدون شک، ایران یکی از کشورهای صدر لیست دولت آمریکا در خصوص محدودسازی دسترسی به تراشه های یاد شده است. پیشرفت چشمگیر جمهوری اسلامی ایران در توسعه و تولید نسل های جدید پهپاد و شهپادهای پیشرفته نظامی طی ماه های گذشته از یک سو و دستیابی ایران به فناوری تولید موشک های بالستیک میان برد و بعضا دور برد از سوی دیگر، منجر به نگرانی فزاینده واشنگتن در خصوص برنامه های نظامی تهران شده است. این پیشرفت ها با وجود سالیان دراز تحریم همه جانبه صنایع نظامی ایران و در سایه توانمندی و پشتکار نیروهای متخصص ایرانی به دست آمده است. اقدامات جدید آمریکایی ها همانند گذشته نمی تواند مانعی در برابر این پیشرفت ها باشد زیرا متخصصان صنایع ایران به خصوص صنایع نظامی با اتکا به توان داخلی، تراشه های مورد نیاز خود را در داخل می سازند.  از سوی دیگر، با افزایش حضور همه جانبه چین و روسیه در خاورمیانه، این امکان وجود دارد که هر دو کشور درصدد باشند تا برای دستیابی به تراشه های استراتژیک مورد نیاز خود به سمت متحدین تجاری خود در خاورمیانه به ویژه امارات به عنوان هاب توزیع کالای خاورمیانه حرکت کنند. [6]

جلوگیری از پیشرفت های فناورانه چین، آنقدر برای آمریکایی ها مهم است که حتی حاضر به اعمال محدودیت ها برای متحدان دیرینه خود در خاورمیانه هستند. این محدودیت ها نه تنها مانع پیشرفت های چین نمی شود، بلکه باعث رها شدن متحدین آمریکا در آغوش چین خواهد شد.

محمدصالح قربانی

[1] tahlilbazaar.com

[2] donya-e-eqtesad.com

[3] jamaran.news

[4] rasanah-iiis.org

[5] jahanesanat.ir

[6] tahlilbazaar.com