اتحاد نامقدس: روابط پیچیده موساد و سازمان اطلاعات ترکیه

برخلاف اصول دیپلماتیک مرسوم، سازمان‌های اطلاعاتی غالباً در خفا فعالیت می‌کنند و ارتباطات‌شان همواره شاهد نوسانات زیادی است. پیوند میان موساد اسرائیل و سازمان اطلاعات ملّی ترکیه (میت) نمونه‌ای برجسته از این دنیای پر رمز و راز است که به سبب همکاری‌های ناپایدار و رقابت‌های مستمر، فراز و فرود در روابط آن‌ها به‌عنوان ویژگی برجسته این‌گونه مناسبات شناخته می‌شود. پیوند موساد و میت که در بستر تحولات ژئوپلیتیکی غرب آسیا شکل گرفته است اغلب تحت تأثیر ملاحظات سیاسی و نظامی قرار می‌گیرد.
همکاری در دوران جنگ سرد و ضرورت‌های استراتژیک
ریشه‌های همکاری موساد و میت به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد، زمانی که رژیم اسرائیل و ترکیه در راستای منافع استراتژیک خود با قدرت‌های غربی همسو بودند. با وجود تفاوت‌های عمیق مذهبی و ایدئولوژیک، اسرائیل یک رژیم آپارتاید یهودی در  خاورمیانه‌ای مسلمان‌نشین و ترکیه، کشوری با نظام سیاسی سکولار لیکن اکثریت مسلمان--نگرانی‌های مشترکی در خصوص گسترش کمونیسم و جنبش‌های ناسیونالیستی عربی، آنها را به یکدیگر نزدیک کرده، زمینه‌ساز داد و ستد اطلاعاتی بین این دو سازمان گردید.
پایان جنگ سرد و فروپاشی شوروی به مناسبات تل آویو-آنکارا روح تازه‌ای بخشید.  پس از امضای توافقنامه‌های اسلو در 1993، ترکیه به تقویت روابط خود با اسرائیل پرداخت که به امضای توافقات متعدد نظامی و اطلاعاتی منتهی شد؛ این همکاری‌ها به نفع هر دو طرف بود: اسرائیل یک متحد استراتژیک در منطقه به دست آورد و ترکیه با استفاده از فناوری‌های پیشرفته نظامی و ظرفیت‌های اطلاعاتی اسرائیل، موقعیت خود را در منطقه تقویت کرد.
یکی از زمینه‌های حیاتی این همکاری، ستیز ارتش ترکیه علیه اقلیت کرد ساکن در شرق و جنوب شرق ترکیه بود. گفته می‌شود موساد اطلاعاتی را در اختیار ترکیه قرار داد تا با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) – که در آن زمان، گرایشات ضد صهیونیستی داشت--مقابله کند، تهدیدی که هم انکارا و هم تل‌آویو آن را خطری بزرگ می‌دانستند. نقطه اوج این همکاری‌ها در فوریه 1999، دستگیری عبدالله اوجالان، رهبر پ ک ک،  در نایروبی بود که با اطلاعاتی که اسرائیل به آنکارا ارائه داده بود، ممکن شد.
ماوی مرمره: دوران فترت در روابط  موساد و میت به رغم وجود منافع فراوان همکاری‌های اطلاعاتی، روابط موساد و میت دستخوش بحران‌های شدید گشت. بزرگ‌ترین شکاف بین این دو سازمان در سال 2012 رخ داد، زمانی که گفته می‌شد، ترکیه، شبکۀ جاسوسی اسرائیل در ایران را افشا کرد. گزارش‌ها حاکی از آن بود که میت به مقامات ایرانی اطلاعاتی درباره ده شهروند ایرانی که با مأموران موساد در ترکیه ملاقات کرده بودند، داده است.
ناظران این اقدام ترکیه را به مثابۀ انتقام از اسرائیل و نیز به عنوان گامی از سوی ترکیه در جهت نزدیکی به ایران، در پی تنش‌های فزاینده با اسرائیل پس از حادثۀ خونین‌بار کشتی «ماوی مرمره» در 31 مه 2010 تلقی می‌کردند که قرار بود تعدادی از فعالین حقوق بشر کمک‌های انسانی را از طریق دریای مدیترانه به باریکۀ غزه برسانند، اما مورد هجوم نیروی دریایی رژیم اسرائیل واقع شدند که در نتبجه آن 9 تن از شهروندان ترکیه به قتل رسیدند.
افشای شبکه جاسوسی اسرائیل در ایران بخوبی نشان داد که بحران‌های دیپلماتیک می‌توانند به سرعت وارد حوزه اطلاعاتی شده و همکاری‌‌های سابق را تحت شعاع قرار دهند.
رویارویی دو سازمان مخوف: آغاز دورۀ جدید جاسوسی و ضدجاسوسی
در دهه گذشته، روابط موساد و میت وارد فاز جدیدی از تنش‌های روزافزون شد که با اتهامات جاسوسی و اقدامات ضدجاسوسی همراه بود. در سال 2021، مقامات ترکیه پانزده نفر را به اتهام جاسوسی برای اسرائیل بازداشت کردند که گامی چشمگیر در تشدید روابط آشفتۀ آنکارا-تل‌آویو بود. این افراد متهم به جمع‌آوری اطلاعات درباره گروه‌های فلسطینی و دانشجویان خارجی در ترکیه بودند، اقدامی که نشان‌دهنده توجه فزاینده میت به خنثی‌سازی جاسوسی خارجی در قلمرو خود است.
موساد و میت: شکستن یخ در همکاری‌های اطلاعاتی برای مقابله با ایران
با وجود تنش‌های سیاسی و دیپلماتیک موجود، همکاری‌های اطلاعاتی میان موساد اسرائیل و میت ترکیه فصلی نوین را آغاز کرد. یکی از زمینه‌های اصلی این همکاری‌ها، مقابله با گسترش نفوذ ایران در غرب آسیا است. در سال‌های اخیر، به‌ویژه با افزایش حضور ایران در سوریه،عراق، لبنان و یمن، این دو سازمان به‌طور رو به تزایدی به همکاری‌های اطلاعاتی پرداخته‌، تا با گسترش طبیعی حوزۀ تمدن ایرانی مقابله نمایند.
روابط موساد و میت پرسش‌های اخلاقی مهمی را بین نخبگان سیاسی در سطح بین‌المللی مطرح کرده است. هر دو سازمان به دلیل روش‌های خشن خود با انتقادهای بین‌المللی روبه‌رو بوده‌اند. موساد با تاریخچه‌ای از ترور شخصیت‌های برجسته فلسطینی، لبنانی و ایرانی، همواره با واکنش‌های شدید سازمان‌های حقوق بشری مواجه شده است؛ چه آنکه این اقدامات تروریستی می‌تواند صلح و ثبات منطقه‌ای را دچار آشوب سازد.
از دیگر سو، به گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر، میت پس از کودتای نافرجام 2016 ترکیه، به سرکوب شدید مخالفان سیاسی و خبرنگاران پرداخته که موجب مطرح شدن اتهامات گسترده‌ای علیه رژیم اردوغان گردید. اما آیا موساد در افشای طرح کودتای طرفدران فتح‌الله گولن به میت یاری رسانده بود؟ این سوالی است که تاکنون نمی توان پاسخی قطعی دربارۀ آن داد.
دوستی و اتحاد دوباره؟
گزارش‌های اخیر حاکی از بهبود قابل توجه روابط میان سازمان اطلاعات ملی ترکیه میت و موساد اسرائیل است. در نوامبر 2022، مشخص شد که دو سازمان به‌طور محرمانه توافقی برای پیگیری آنچه که آنان به دروغ فعالیت‌های اطلاعاتی ایران در ترکیه توصیف می‌کنند به امضاء رسانده‌اند.
این تحولات بخشی از روندی وسیع‌تر در بهبود روابط ترکیه و اسرائیل است. در مارس 2022، رئیس‌جمهور اسرائیل، اسحاق هرتزوگ، سفری تاریخی به آنکارا داشت که اولین سفر یک رئیس‌جمهور اسرائیلی به ترکیه در 15 سال گذشته بود. این سفر نشان‌دهنده تلاش‌های دو ساله برای بازسازی روابط دوجانبه بود که در سال‌های گذشته تیره شده بود

نوید دانشور قربانی