هند و روسیه؛ افزایش تجارت نفتی

  پس از آغاز مناقشه اوکراین تحت عنوان «عملیات ویژه روسیه» و گذشت بیش از ۳ سال از آن نقطه زمانی، درحالی شاهد اعمال تحریم‌های یکجانبه بلوک غرب بر فدراسیون روسیه بوده‌ایم که به نوعی بیش از ۱۸ هزار نوع از انواع محدودیت‌های تحریمی بر این کشور تحمیل شد تا در وهله اول موجب کاهش صادرات نفت و انرژی روسیه گردد. امّا با وجود تمامی تحریم‌های سختگیرانه‌ بلوک غرب به رهبری ایالات متحده، اکنون خریداران هندی به دنبال راه‌هایی برای ادامه واردات نفت خام ارزان روسیه با استفاده از واسطه‌ها و شرکت‌های تجاری جدید بوده‌اند تا زنجیره‌های تامین خود را حفظ و بهسازی نمایند.

درابتدا باید متذکر شد هرچند در برخی موارد این تحریم‌ها باعث شده است شرکت‌های نفتی هندی محموله‌های نفتی روسیه را از دست بدهند، اما آن‌ها امیدوارند با استفاده از تخفیف‌های روسیه و بهره‌گیری از روش‌هایی مانند استفاده از نفت‌کش‌های قدیمی بدون بیمه اختصاصی غربی و یا تغییر نام نفت روسیه در مبدأ ثانویه و یا استفاده از شرکت‌های تجاری جدیدالتأسیس، این چالش‌ها را مرتفع سازند. این در حالی است که چالش‌هایی دیگر مانند مشکلات حمل و نقل، بیمه و پرداخت‌ها کماکان وجود داشته ولی بنا به نیاز متقابل دو طرف، همکاری روسیه و هند در بازار انرژی نه تنها ادامه‌دار بوده است، بلکه افزایش نیز داشته است.[1] چراکه به یاد داریم رابطه فیمابین هند و روسیه که بر پایه همکاری‌های انرژیک، دفاعی و فناوری استوار بوده، از دهه‌ها قبل، همواره به عنوان نمادی از تعامل سازنده بین این دو قدرت بزرگ جهانی شناخته شده است. همین مسأله باعث گردید تا در سایه تصمیم کشورهای غربی بر قراردادن سقف قیمتی 60 دلار برای هر بشکه نفت خام روسیه –که با هدف جلوگیری از افزایش قیمت و کمبود در بازار جهانی علی الخصوص کشورهای غربی- اتخاذ شد نه تنها سود بسیاری به خریداران هندی نصیب گردد بلکه راهکاری مناسب جهت فروش راحت‌تر نفت روسیه ایجاد گردد.[2]

با توجه به مقالات منتشره در نشریه بلومبرگ، امّا حالا پالایشگاه‌های هندوستان در دوران نوسان بازار جهانی، مشتاق به افزایش واردات نفت خام با قیمت ارزانتر از روسیه می‌باشند.[3] مقامات هندوستان معتقدند در شرایط فعلی و فشار تحریم‌های آمریکا، وجود هرگونه اختلال در این مبادلات موقتی بوده و این همکاری‌ها میتواند ادامه پیدا کند. از سوی دیگر وجود تحریم های ناعادلانه آمریکا در مبادلات نفت خام به جای منصرف نمودن خریداران، بسیاری از خریداران و فروشندگان نفت خام در روسیه را مجبور به پیدا کردن راه های گوناگون و تازه جهت مبادله محصولات موجود کرده است.

از دلایل اصلی این وضعیت میتوان به پیشینه روابط هند و روسیه به عنوان یکی از مهم‌ترین شراکت‌های استراتژیک در سطح بین‌المللی، دیپلماسی انرژی و نیز راهبرد دیپلماسی چندجانبه در توسعه متوازن اعضای گفتمان نظم اقتصادی بین‌المللی جدید ( یا همکاری‌های جنوب-جنوب) اشاره داشت. در چنین شرایطی است که منافع سیاسی و اقتصادی دوجانبه هند و روسیه حکم به گسترش مبادلات نفتی و تقویت ذخایر استراتژیک هند داده و در سوی دیگر هم منجر به افزایش تلاش روسیه و ارائه راه‌حل‌های خلاقانه برای حفظ سهم خود در بازار آسیا خواهد شد.

 باید خاطرنشان ساخت در حال حاضر هند از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت در جهان بوده و طبق اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، هند طی 20 سال آینده بزرگ‌ترین متقاضای انرژی در جهان خواهد شد.[4] از این‌رو می‌توان شاهد وابستگی راهبردی هند در تأمین انرژی بود. همین مسأله، تأمین انرژی را به یکی از اولویت‌های اصلی هند در پیشبرد سیاست خارجی خود بدل کرده است که مسلماً هر گونه اخلال در تامین انرژی این کشور، تاثیر منفی بر اقتصاد، توسعه و برنامه‌های داخلی و سیاست خارجی دهلی خواهد گذاشت.

روسیه و هند نقش‌های اساسی متفاوتی در بازارهای جهانی انرژی ایفا می‌کنند؛ فدراسیون روسیه دارای بزرگترین ذخایر هیدروکربن (نفت، گاز، زغال سنگ) و جزئی از بزرگترین تولید‌کنندگان و صادر‌کنندگان منابع انرژی فسیلی جهان است. در نقطه مقابل، هند یکی از بزرگترین واردکنندگان انرژی و سوخت بوده و طی سال‌های متوالی واردات منابع انرژی را افزایش داده و نیازهای انرژی اقتصاد رو به رشد خود و حوزه اجتماعی در حال توسعه خود را تامین می‌کند. حالا در این شرایط حتی با احتساب محدودیت‌های تحریمی غرب و با وجود نگرانی کشورهای غربی از تعمیق همکاری دهلی–مسکو و تأثیرات ملموس آن بر انسجام سیاست تحریمی علیه روسیه، هند مشتاقانه در تلاش برای تأمین انرژی ارزان‌قیمت و و بهره‌مندی از تخفیف‌های نفتی روسیه می باشد. این مسأله به تنهایی نشانه‌ای از عدم اثربخشی تحریم‌ها و محدودیت‌های بلوک غرب می‌باشد که به‌روشنی میبینیم حتی با وجود سختگیرانه‌ترین محدودیت‌ها تقاضا برای خرید نفت و محصولات انرژی و سوخت روسیه در حال افزایش بوده که به باور تحلیلگران بسیاری این شرایط نقطه‌عطفی برای گذار در نظم بین‌المللی بوده و قطعاً طی آن هژمونی آمریکا جای خود را به نظام نوین چندقطبی خواهد داد.

نویسنده : نوید دانشور