موانع شناخت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف
با توجه به آیات و روایات، بخصوص روایات مهدوی و ادعیه موجود و توقیعات می‌توان عوامل چندی را به عنوان موانع شناخت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف بیان کرد:
1-عدم شناخت دین
کسانی که فهم درست از آموزه‌های دین و معارف الهی ندارند چگونه می‌توانند به معرفت امام و حجت الهی برسند و از فیوضات معنوی امام بهره ببرند، لذا در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین آمده است: «لا خیر فی من لا یتفقّه من اصحابنا؛ [کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۳۳]
هرگاه از یاران و اصحاب ما هر یک عمیقانه به مسائل دین ننگرد خیری در او وجود ندارد». البته منظور حضرت فقاهت مصطلح نیست بلکه منظور حضرت فهم درست و روشن در آموزه‌های دین است، زیرا همه نمی توانند فقیه باشند لذا از این عبارت امام صادق علیه السلام می‌توان فهمید بیشترین خسارت و زیان عدم شناخت دین است، و این امر نه تنها باعث خسارت فردی نیست بلکه جهالت و نادانی در امور دین برای جوامع دینی خسارت جبران ناپذیری را به همراه دارد و ائمه علیهم السلام همواره از این افراد نادان و سطحی نگر بیشترین نگرانی را داشتند، [خطبه ۲۷ نهج البلاغه (خطبه جهاد) مؤید این مطلب است که حضرت از این مردم شکوه می‌کرد]
آنان کسانی اند که هم به خود ضرر و زیان می‌رسانند و هم به اهداف وجود مقدس ائمه علیهم السلام. نمونه اش را می‌توان در توقیع امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف به محمد بن علی بن هلال کرخی دریافت. آنجا که می‌فرماید: «یا محمد بن علی قد آذانا جُهلاء الشیعه و حمقائهم و من دینه جناح البعوضة ارجح منه»
[مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۵، صص۲۶۶ و ۲۶۷، نشر مؤسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳ق، چاپ دوم] ؛
« یعنی ای محمد بن علی، نادانان شیعه و کم خردان آنان و کسانی که بال پشه از دین آنها برتر و ارزشمندتر است، ما را آزار می‌دهند».
2_ دنیا زدگی
یکی از موانع مهم و جدی در شناخت حضرت، علاقه به دنیا و دلبستگی به مطامع دنیوی است، قرآن کریم در آیاتی چند انسان را به این خطر جدّی توجه داده است:
«فَأَعْرِضْ عَن مَّن تَوَلَّی عَن ذِکْرِنَا وَلَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیَاةَ الدُّنْیَا ذَلِکَ مَبْلَغُهُم مِّنَ الْعِلْمِ [النجم/۲۹] ؛ تو هم ای رسول از هر کس که از یاد ما روی گردانید و جز زندگانی دنیا را نخواست بکلی اعراض کن».
3_ پیمان شکنی
1- یکی از موانع مهم دیگر در شناخت حضرت، همین بی وفایی و پیمان شکستن است. اگر به حضرت معرفت و محبّت داریم باید این دو زمینه ساز عهد و پیمان و بیعت با امام گردد، زیرا عشق و ولایت بدون عهده داری و مسئولیت پذیری، هوسی بیش نیست.
«عهد التزام خاص و نوعی تعهد پذیری در مقابل شخص یا کاری است، باید خود را به وظایفی که نسبت به امام داریم ملتزم سازیم و با او برای انجام خواسته‌ها و آرمان هایش عهد ببندیم (عهداً) و آن عهد را با اسباب و وسایلی محکم کنیم (عقداً) و در نهایت با او بیعت کرده و دست در دست او نهاده و دل و سر به او بسپاریم (بیعتاً). عهد و عقد و بیعت سه درجه از یک حقیقت اند که در شدّت و ضعف با یکدیگر تفاوت دارند باید با بازخوانی و تجدید عهد در هر پگاه و بیعتی تا همیشه، هم اراده و انگیزة خود را قوی کرد و افزایش داد و هم از غفلت‌ها و سستی‌ها جدا شد و فاصله گرفت» [پورسید آقایی، سید مسعود، انتظار ۱۲ و ۱۱، مقاله بیعتی تا همیشه، ص۱۲]
انسانی که نسبت به امام زمانش تعهدی ندارد چگونه می‌تواند منتظر باشد، و انتظار بدون عهد و پیمان، انتظار نیست. اهمیت عهد و پیمان تا جایی مهم است که امام سجاد علیه السلام به اباخالد اینگونه می‌فرماید:
«یا ابا خالد لتأتینّ فتن کقطع اللیل المظلم لاینجو اِلّا من اخذ الله میثاقه اولئک مصابیح الهدی و ینابیع العلم ینجیهم الله من کل فتنة مظلمه…؛ [صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر، ص۳۸۶] ای ابا خالد، فتنه‌هایی هم چون شب تار فراخواهد رسید، تنها کسانی از آن فتنه‌ها نجات خواهند یافت که خداوند از آنان پیمان گرفته باشد؛ آنان چراغ‌های هدایت و چشمه‌های علم هستند و خداوند آنها را از هر فتنة تاریکی نجات خواهد داد. »
امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به مسأله عهد و پیمان توجه فراوان دارد به طوری که از یارانش در زمان ظهور پیمان خواهد گرفت بر اینکه: «مسلمانی را دشنام ندهند؛ حریمی را هتک نکنند؛ به خانه ای هجوم نبرند؛ کسی را به ناحق نزنند...» [صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر، ص۵۸۱] حال کسی که بر سر عهد و پیمان خود استوار باقی نماند چگونه می‌تواند ادعای منتظر بودن نماید. چگونه می‌تواند سرانجام او به راه نجات ختم شود؟ و این با حرف زدن‌ها بدست نمی آید بلکه باید در میدان عمل بر عهد و پیمان خود باقی باشی تا لایق او شوی، وگرنه حرف از انتظار زدن لافی بیش نیست.
4_ گناهکاری
یکی دیگر از موانع معرفت و درک فیوضات معنوی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف گناه و معصیت است، انسانی که می‌خواهد در طریق معرفت امام قرار گیرد باید تلاش کند رفتار و کردارش مورد قبول حضرت واقع شود و اصولاً اگر بین امام و مأموم سنخیت نباشد چگونه می‌توان به درک متقابل دست یابیم، فراموش نکنیم امام به وظیفه اش بر اساس روایات عمل می‌کند، و این ما هستیم که متأسفانه قصور و کوتاهی داریم. حال چاره چیست؟ در پاسخ باید گفت:
1- برای رسیدن به معرفت باید خود را همواره در همواره در مرأی و منظر امام ببینیم. قرآن کریم می‌فرماید:
«وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَیَرَی اللّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ» [توبه/۱۰۵]
ای پیامبر به مردم بگو عمل کنید و بدانید که خداوند و پیامبر و مؤمنان کارهای شما را می‌بینند. » امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه، مراد از کلمه «المؤمنون» می‌فرمایند: هم الائمة. یعنی خداوند و پیامبران و ائمه ناظر بر اعمال مردم هستند. شاهد بر این ادعا روایتی از امام رضا علیه السلام می‌باشد که: «و الله ان اعمالکم لتعرض علیّ فی کلّ یومٍ و لیلةٍ» [صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ص۳۱۹، ترجمه پهلوان، دارالحدیث، قم، سال۱۳۸۰]؛ به خدا قسم که اعمال شما هر صبح و شام بر من عرضه می‌شود. »
2- اگر انسان گرفتار معصیت الهی باشد و به کردار زشت خود ادامه دهد، خداوند تبارک و تعالی او را از بهره مندی نعمت‌های خودش بخصوص نعمت ولایت محروم می‌نماید، امام
باقر علیه السلام در این باره می‌فرماید: «اذا غضب الله تبارک و تعالی علی خلقِهِ نحّانا عن جوارهم»
[کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۳۴۳، انتشارات علمیه اسلامیه، تهران، بی تا]؛ هرگاه خداوند تبارک و تعالی بر خلقش غضب نماید، ما را از مجاورت ایشان دور می‌دارد. »
و یا امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در توقیع شریفشان به مرحوم شیخ مفید می‌فرمایند:
«ما را از ایشان چیزی محبوس نکرده است مگر گناهان و خطاهایی که از ایشان به ما می‌رسد و ما آن را ناخوش می‌داریم و از ایشان نمی پسندیم» [خادمی شیرازی، محمد، مجموعه فرمایشات حضرت بقیة الله عجل الله تعالی فرجه الشریف، ص۱۲۰]
لذا گناه و معصیت عامل مهمی در محرومیت از بهره مندی نعمت ظاهری و معنوی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است.
سید مجتبی هاشمی
