سودان و جنگ قدرت نظامیان!
سودان ـ کشور کودتاها ـ در نتیجه توافق اولیه دسامبر گذشته نیروهای مدنی و ارتش بر سر نقشه راهی در وضعیت گذار به دوره‌ای جدید با محوریت احزاب و نیروهای سیاسی (ائتلاف آزادی و تغییر) و بازگشت نظامیان به پادگان‌ها بود. هر چند این روند با چالش‌هایی مواجه بود و در این چند ماه به کندی پیش می‌رفت، اما نویدبخش و در حال طی شدن بود و همه منتظر توافق نهایی بودند تا این که از دیروز درگیری شدید میان ارتش و نیروهای واکنش سریع شروع شد. این درگیری‌ها معطوف به جنگ و نزاع قدرت میان ژنرال عبدالفتاح برهان فرمانده ارتش و ژنرال محمد حمدان دقلو ملقب به حمیدتی فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع است.
برهان و حمیدتی دو مقام نظامی سودانی در سال‌های گذشته در کنار هم بودند و روابط دوستانه‌ای داشتند و با همکاری هم به قدرت عمر البشیر در آوریل 2019 پایان دادند؛ اما از سال 2021 اختلافات میان دو ژنرال شروع شد و آن هم معطوف به نگرانی و بیم هر دو از یکدیگر برای تصاحب کامل قدرت بود. این تنش پنهان وقتی آشکار شد نزدیک بود که به درگیری و جنگ خیابانی کشیده شود تا اینکه در می 2021 با پادرمیانی نخست وزیر مدنی وقت عبدالله حمدوک اوضاع آرام شد و آشتی کردند.
پس از آن، برهان، حمیدتی را وارد یک بازی سیاسی می‌کند و با وعده تقسیم قدرت طرح کودتای اکتبر 2021 را با همکاری یکدیگر اجرا می‌کنند و شریک مدنی قدرت یعنی ائتلاف آزادی و تغییر را کنار گذاشتند. اما حمیدتی پس از کنار گذاشتن نیروهای مدنی متوجه می‌شود که برهان در صرافت دو قبضه کردن قدرت و حذف تدریجی اوست. در کنار آن نیز آنچه حمیدتی را بر آن داشت اندک اندک از برهان فاصله بگیرد درک زودهنگام شکست کودتا علیه نیروهای مدنی و سیاسی بود. بعد از کودتای اکتبر 2021، اعتراضات گسترده‌ای سودان را فراگرفت و بحران‌های سیاسی و اقتصادی در این کشور آفریقایی عمیق‌تر شد و معترضان به صورت هفتگی در کف خیابان بوده و دست کم 212 نفر نیز کشته شدند.
رفته رفته حمیدتی در کنار نیروهای سیاسی و علیه برهان و ارتش قرار گرفت و از پیش‌نویس قانون اساسی انتقالی کانون وکلای سودان حمایت کرد. حمایت‌های حمیدتی از این نیروها به نوعی برهان را تحت فشار قرار داد و او را ناچار به پذیرش توافق با ائتلاف آزادی و تغییر در دسامبر گذشته کرد.
در این میان نیز دو طرف به ویژه برهان به نوعی در این مواجهه علیه یکدیگر با برگه روابط با اسرائیل بازی کردند و از این منظر می‌توان به برخی تلاش‌ها برای عادی کردن روابط با اسرائیل نگریست.
در فوریه گذشته، حمیدتی از مشارکت در کودتای 2021 اعلام ندامت کرد و گفت که "فریب" خورده است. البته این اعلام ندامت و حمایت از احزاب و انتقاد از نیروهای امنیتی و ارتش نه محصول دگردیسی فکری حمیدتی بلکه تغییر تاکتیک او برای جلب حمایت این نیروها در مواجهه با ارتش و برهان و حذف این رقیب در تصاحب قدرت بود.
ناگفته هم نماند که حمیدتی بدون داشتن سابقه نظامی در ارتش و تحصیلات آکادمیک و صرفا به پشتوانه شبه‌نظامیانش در دارفور به این موقعیت رسید. او حدود 100 هزار نیرو در قالب نیروهای پشتیبانی سریع در اختیار دارد. از ۲۰۰۳ در جنوب دارفور در کنار دولت جنگید و به عمر البشیر بسیار نزدیک شد و اعتماد او را جلب کرد؛ تا این که البشیر شبه نظامیان تحت امر او را در نیروهای واکنش سریع ادغام و حمیدتی را به فرماندهی آن‌ها منصوب کرد. در واقع، البشیر از حمیدتی به عنوان اهرمی علیه فرماندهان ارتش استفاده می‌کرد که مبادا به فکر کودتا در سرزمین کودتاخیز سودان بیفتند. اعتمادی که عمر البشیر به حمیدتی کرد نظیر همان اعتمادی است که محمد مرسی رئیس جمهور سابق مصر به عبدالفتاح سیسی کرد.
فعلا با وجود قدرتمندتر بودن ارتش، "نوعی" موازنه قوا میان دو طرف درگیری در سودان برقرار است و همین از یک سو فیصله پیدا کردن سریع نبرد از طریق نظامی به نفع هر کدام از طرفین را دشوار می‌کند و از سوی دیگر نیز این مساله موجب ادامه نبردها و ریخته شدن بیشتر خون مردم بی‌گناه می‌شود؛ مگر این که چهار کشور موثر در تحولات سودان (آمریکا، عربستان، امارات و مصر) و به نوعی هم روسیه تمام توان خود را به کار گرفته و مانع کشدار شدن درگیری‌ها شوند. هنوز مشخص نیست که قدرت‌های خارجی پیشگفته چه نقشی در این درگیری‌ها دارند. هر دو طرف نبرد به نوعی در این سال‌ها از مصر، امارات و عربستان حمایت شده‌اند. اما با این حال، وقایع امروز سودان شاید هم بی‌ارتباط با تنش پنهان میان عربستان و امارات نباشد؛ اما چون دیتای قابل توجهی وجود ندارد نگارنده از ورود به آن پرهیز و صرفا به عنوان یک احتمال مطرح می‌کند.
ذکر این نکته هم بد نیست که حمیدتی ارتباطات نظامی و اقتصادی گسترده‌ای با روسیه از طریق شبه‌نظامیان واگنر دارد و با آن‌ها در چپاول معادن طلای سودان و حتی در آفریقا همکاری تنگاتنگی دارد.
صابر گل‌عنبری
